مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی را به حق باید یکی از نخبگان واندیشمندان معاصر کنونی دانست که علاوه بر مرجعیت مذهبی در عرصه های گوناگون سیاسی، اجتماعی وفرهنگی از بینشی فوق العاده عمیق وبصیرتی به غایت نافذ برخوردار بود.

امروز پس از گذشت بیش از سی سال از انتشار اندیشه های سیاسی، اجتماعی ومذهبی وی همچنان این اندیشه ها نو وتازه می نماید وضرورت توجه واحیای آنها بیش از هر زمان دیگر ضروری به نظر می رسد.

یکی از مهمترین نقاط تمرکز اندیشه مرحوم آیت الله العظمی شیرازی اعلی الله مقامه الشریف را می توان در اندیشه های سیاسی وی یافت. اندیشه هایی که با توجه به فضای حاکم بر سیاست در کشورهای به اصطلاح اسلامی وبویژه ایران، توجه ودقت در آنها بیش از پیش گریزناپذیر می نماید.

ترسیم ویژکیهای رهبر اسلامی وحاکم مسلمان از مهمترین دغدغه های این بزرگ احیاگر امر اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین بود. دراین مجموعه نوشتارهای کوتاه قصد داریم تا به ترسیم ویژگیهای رهبر اسلامی از نگاه مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی بپردازیم.

آیت الله العظمی شیرازی استشاره ومشورت گرفتن از دیگران را از شرایط وبایدهای رهبران وزمامداران مسلمانان می داند. آنچنانکه ایشان در کتاب ارزشمند، ویژگیهای رهبری اسلامی مرقوم می دارد؛

" یکی از مهمترین ویژگیهایی که رهبر جامعه اسلامی باید از آن برخوردار باشد، صفت مشورت کردن با صاحب نظران ونخبگان جامعه است." 

در نظر ایشان رهبر کشور اسلامی در این مسیر نه تنها باید به مشورت نخبگان دلسوز جامعه که با نصایح خود قصد ارائه نصیحت واصلاح امور ملک ومملکت را دارند توجه نماید، بلکه حاکم مسلمان باید حتی به نخبگان خاموش وبعضاً منزوی هم توجه داشته وخود در اندیشه طلب مشورت وبه تعبیر آیت الله العظمی شیرازی، "استشاره" از آنان برآید. 

در نگاه آیت الله العظمی بررسی نظرات گوناگون برآمده از نخبگان بازتاب دهنده نبض جاری جامعه است وزمامداران را دراداره بهتر جامعه وتوجه به مقتضیات سیاسی، اجتماعی وفرهنگی یاری خواهند رساند.

استشاره وطلب مشورت گرفتن از نشانه های هوشمندی، تدبیر ودور اندیشی حاکمان است که یکی از مهتمرین ضرورتهای مدیریت در جوامع کنونی است. آیت الله العظمی سید محمد شیرازی با استناد به سیره صحیح پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم وامیر مؤمنان امام علی ابن ابیطالب صلوات الله وسلامه علیهما، عقل را به قرین به نقل می سازد واستشاره را یگانه راه مشروع وعقلانی امکان اگاهی یافتن از اندیشه ها مختلف، بررسی آنها ودر نهایت به کار بستن بهترین آنها را دراختیار حاکمان قرار می دهد.

آیت الله العظمی شیرازی، استشاره مشورت گرفتن را از ویژگیهای برجسته سیره نبوی وعلوی صلوات الله علیهما می داند واز برجسته ترین ویژگیهای سیره سیاسی حضرات معصومین صلوات الله علیهم اجمعین برمی شمارد. در مقابل این سیره صحیحه، ایشان سیره رهبران منحرف ونامشروع غاصب حکومت پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم واز عوامل عقب ماندگی وبه قهقرا رفتن جامعه مسلمانان می داند.

درنگاه واندیشه آیت الله العظمی شیرازی، پیامدهای بی توجهی به امر استشاره ومشورت واهمال حاکمان تنها به مسیر رشد وپیشرفت وبالندگی جامعه لطمه وارد نمی سازد وآثار مخرب آن تنها به حوزه مدیریت جامعه محدود  نمی شود، بلکه آثار ویرانگر آن بتدریج رهبران جامعه به دام استبداد وخود رأیی گرفتار می سازد ودرنهایت جامعه را علاوه بر عقب ماندگی از قافله پیشرفت، به بدترین آفت سیاسی واجتماعی یعنی استبداد اسیر می کند. ایشان درکتاب سیاست اسلامی مرقوم می فرماید:

"رهبران اسلامی نباید از مشورت وطلب آن غافل شده وگرفتار خودرأیی واستبداد شود چرا که وی از خطا واشتباه معصوم نیست، هرچند از بالاترین درجات تقوا وعلم هم برخوردار باشد." (سیاست اسلامی- ص 250)

درجایی دیگر ایشان پارا از این نیز فراتر نهاده ورهبران مسلمان را به استشاره وطلب مشورت نمودن حتی از دشمنان فرامی خواند. ایشان در این باره می نویسد:

" رهبر مسلمان ومتخلق به اخلاق پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم وامیرمؤمنان از طلب مشورت حتی از منتقدان ومخالفان سیاسی وحتی دشمنان نیز نباید غافل شود. "

ایشان در تعلیل دراین حکم، مستند خود را علاوه بر سیره نبوی وعلوی صلوات الله علیهما در حکومت داری، برقاعده عقلی، ضرروت دفع ضرر احتمالی وقاعده لاضرر بنا می نهد ودر تقریر خود، استشاره از دشمنان را واجد دفع ضرر احتمالی ممکن الوقوع از جانب آن بر می شمارد ومشورت حتی با دشمن را فراهم آورنده فرصت اطلاع از استراتژیها وتاکتیکهای مخالفان وبازنگری در سیاستها واستراتژیهای داخلی وفراهم آورنده زمینه های ارتقا وپیشرفت داخلی بر می شمارد.

ایشان از بارزترین جلوه های استشاره از مخالفان ومنتقدان را تضمین استیفای حق مخالفان در آزادی بیان وبیان نقد ونظراتشان می داند. آیت الله العظمی با اشاره به این مهم می فرماید:

"از نشانه های صحت عملکرد نظام وسلامت رژیم سیاسی وعدالت رهبران آن اعطای آزادی به مخالفان ومنتقدان ومعترضان برای بیان نظرات وخاموش ننمودن صدای معترضان است."

پس از آن، ایشان به رسمیت شناختن حق نخبگان ومردم در ابدای رأی واظهار عقیده ونظر را از مسلمات سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم وامیرالمؤمنین امام علی ابن ابیطالب صلوات الله وسلامه علیه برشمرده تا آنجا امیرالمؤمنین صلوات الله وسلامه علیه را کثیرالاستشاره می داند.

ایشان سپس در تاکید کلام خود بر ضرورت مشورت پذیری رهبران جامعه اسلامی به این نکته ظریف اشاره می فرماید که حال که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم وامیرالمؤمنین صلوات الله وسلامه علیه وعلیرغم عصمت ومصون بودن از هرگونه خطا واشتباه در گفتار ورفتار وپندار، اینچنین به کثرت استشاره ومشورت شهره بوده اند واز باب تعلیم وآموزش مسلمانان به سنت حسنه مشورت عمل می نموده اند، به طریق اولی حاکمان وزمامدارن غیر معصوم که مدعای اسلام را با خود یدک می کشند، یقیناً باید به سیره اولیای امر حقیقی عمل نموده واز استشاره حتی از مخالفان ومنتقدان نیز دریغ نورزند.

از مطالعه در این دیدگاهها ومقایسه میدانی آنها با واقعیت جاری موجود در ایران ما که مدعای حاکمان در تشیع واسلام گوش فلک را کرده است، اولا می توان دلایل منتقدان مذهبی حکومت در غیر اسلامی وغیر شرعی قلمداد ساختن آنرا به درستی درک نمود، وثانیا می توان دلایل دشمنی آنان با جریان پیشرو ومترقی آیت الله العظمی شیرازی اعلی الله مقامه الشریف را به درستی درک نمود.