مسأله اقتصاد واداره شئون اقتصادی جامعه یکی از دغدغه های جوامع وحکومتهای امروز دنیاست. راهکارهای دستیابی به اقتصادی پویا ودر حال رشد وحل چالشهای عظیمی مانند تورم، بیکاری وفقر از مهمترین دلمشغولی های دولتهای امروز دنیا در سراسر جهان هستند ومهمترین مراکز پژوهشی در پیشرفته ترین کشورهای جهان امروز با صرف بودجه هایی کلان مأموریت تنظیم برنامه های توسعه اقتصادی کوتاه مدت وبلند مدت را برعهده دارند تا سیاستگذاران وسیاستمداران را در اتخاذ تصمیمات اقتصادی صحیح یاری نمایند.

اقتصاد وسیاست در جوامع امروز آنچنان در هم تنیده وپیچیده شده اند که نمی توان نقش مهم اقتصاد سالم وپویا را در برخورداری وبهره مندی از ثبات سیاسی واجتماعی انکار نمود. در این میان اما، برای باورمندان به دین ومذهب بویژه با پیچیده تر شدن جوامع وروابط سیاسی واقتصادی حاکم بر جامعه همواره این پرسش مطرح بوده است که دیدگاه ونظر دین درباره مقوله های امروزین اقتصادی چیست وبزرگان دین درباره مقوله هایی اینچنین کلان چه دیدگاهی داشته اند.

برای شیعیان وباورمندان به ضرورت زمامداری معصوم صلوات الله وسلامه علیه، مطالعه دردوران حکومت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم از یک سو وامیرمؤمنان امام علی صلوات الله وسلامه علیه از سوی دیگر  به عنوان منابع مطالعه وپژوهش در سیره اقتصاد سیاسی حضرات معصومین صلوات الله وسلامه علیهم اجمعین مهم به نظر می رسد. 

شکل گیری حکومت در مدینه النبی وپس از آن گسترش قلمرو جغرافیایی آن حکومت مبارکه به اقصی نقاط شبه جزیره عربستان در دوران حکومت پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله وسلم وپس از آن حکومت امیر مؤمنان صلوات الله وسلامه علیه در کوفه تحولات عظیمی را در اقتصاد وسیاست رقم زد. 

الگوی سیاسی واقتصادی بکار گرفته شده در این حکومتها را می توان به عنوان بهترین الگوهای اقتصاد سیاسی مدنظر اسلام وموافق با سیره معصومین صلوات الله علیهم اجمعین درنظر گرفت. برکارایی این الگوها زمانی بیشتر می توان واقف شد که بدانیم در شرایط فوق العاده حساس وبحرانی سیاستگذارانِ معصوم صلوات الله علیهم اجمعین از جوهر وبن مایه اصلی این سیاستها یعنی آزادی هیچ گاه عدول نفرمودند وآزادی های فردی، سیاسی، اقتصادی واجتماعی آدمیان را با هیچگونه بهایی تعویض ننمودند. 

به رسمیت شناختن همزمان تمامی انواع آزادیها در سایه حکومت های پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم وامیرمؤمنان صلوات الله وسلامه علیه را می توان رمز برقراری ثبات وتعادل سیاسی واقتصادی جامعه اسلامی در آن روزگار دانست. اهمیت این مسأله وقتی دوچندان می شود که بدانیم علیرغم تمامی بحرانها وجنگها وفتنه انگیزی های منافقان مستقر در دورن جامعه اسلامی، زمامداران هیچگاه حاضر به محدود ساختن آزادی شهروندان به بهای خاموش ساختن آتش جنگ نشدند. دراین زمینه آیت الله العظمی سید صادق شیرازی ضمن توصیفی دقیق از وضعیت حکومت امیر مؤمنان صلوات الله وسلامه علیه، به بیان رمز پیشرفت حکومت علوی می پردازند؛

" علی رغم تمام آن مشکلات، به ویژه جنگ هایی که یکی از آن، برای درهم پیچیدن تاریخ (و نه یک حکومت کافی) بود، مولایمان امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام شگفت ترین، با شکوه ترین و زیباترین داستان ها در دو زمینه ی پر اهمیت اقتصاد و سیاست، در تاریخ بر جای گذاشتند که دنیا در گذشته به خود ندیده و به خواب نیز نخواهد دید، چندان که همانند آن را در حال حاضر، حتی در آزاد ترین کشورها نمی توان یافت؛ مطلبی که در منابع تاریخی شیعی و آثار غیر مسلمانان کاملا بدان تصریح شده است."

علیرغم چنین وضعیت بحرانی وبغرنجی، امیر مؤمنان صلوات الله وسلامه علیه با بکاربستن سیاست اقتصادی دقیقی، نه تنها ریشه ها و انگیزه های اقتصادی نارضایتی های اجتماعی را برطرف ساختند بلکه در کوتاه مدتی پس از استقرار حکومت مبارک خود، رشد اقتصادی جامعه اسلامی در آن روزگار را به مرحله ای رساندند که هیچ یک از دشمنان ایشان نه تنها نتوانست از ایشان به دلیل گسترش فقر ونابسامانی اقتصادی در آن جامعه خرده بگیرد بلکه تاریخ هیچ شورش اجتماعی با انگیزه های اقتصادی را در دوران حکومت پنج ساله ایشان گزارش نمی کند، این درحالیست که در همان زمان وبعدتر در سایه حکومتهای غیرمشروع وجانرانه اموی وعباسی، اقتصاد همواره یکی از زمینه ها وعوامل شکل دهنده شورش های اجتماعی بود. در این زمینه مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق شیرازی در توصیفی دقیق به ترسیم دستاوردهای اقتصادی حکومت امیر مؤمنان امام علی صلوات الله وسلامه علیه می پردازد؛

" یکی از سخنان امیرمؤمنان علیه السلام در نهج البلاغه این است که می فرمایند: «هیهات أن یغلبنی هوای، ویقودنی جشعی إلی تخیِّر الأطعمة، ولعل بالحجاز أو الیمامة من لا طمع له فی القرص ولا عهد له بالشبع؛ دور باد که هوای [نفس] من بر من چیره شود و زیاده خواهی [و لذت جویی] مرا به انتخاب خوارک ها [ی لذیذ و گوارا] بکشاند، در حالی که شاید در حجاز و یمامه (که در آن روزگار اقتصاد چندان خوبی نداشتند) فردی باشد که امید به یافتن گرده ی نانی نداشته و یک وعده غذای سیر نخورده باشد». این که امام علیه السلام فرمودند: «لعل؛ شاید» به همین معنا نظر داشتند، نه آن که به وجود چنین فردی مطمئن باشند...امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام در طول تاریخ و تا امروز دشمنانی قسم خورده داشته و دارند و آنها به خیال خود به آن حضرت خرده گرفته اند و می گیرند، غافل از آن که این موارد از فضایل آن حضرت است، نه موارد اشکال. به عنوان مثال می گفتند: «فیه دعابة؛ در او شوخ طبعی وجود دارد» یعنی تندخویی و چهره درهم کشیدن در او دیده نمی شد و لذا این فضیلت را بر آن حضرت خرده می گرفتند. همین دشمنان و نکوهش کنندگان نتوانستند بر سخن پیش گفته ی امیرمؤمنان امام علی علیه السلام خرده بگیرند و ـ مثلاً ـ بگویند: نه، چنین نیست، بلکه سکوت کردند، زیرا خوب می دانستند که مردم در حکومت امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام در رفاه و آسایش روزگار می گذراندند."

اما پرسشی که در ذهن هر خواننده اندیشمند ومحقق نقش می بندد آنستکه براستی راز این پیشرفت وجوهری که امیرالمؤمنین صلوات الله وسلامه علیه حکومت مبارک خود را برپایه آن استوار ساخته بود، چه بود. سخنرانی آیت الله العظمی سید صادق شیرازی بمناسبت غدیر ودرباره شیوه زمامداری فرهمند امیرمؤمنان صلوات الله وسلامه علیه در این باره رهگشاست:

" آزادی، مهم ترین عنصری است که در چارچوب تعاملِ حکومت با مردم قرار دارد."

آری به رسمیت شناختن آزادیهای اقتصادی واقتصاد آزاد یکی از مهمترین دستاوردها واستراتژیهای اقتصادی امیرمؤمنان صلوات الله وسلامه علیه بود که ایشان با بکار بستن آن درکوتاه زمان بر تمامی نابسامانی های اقتصادی برجای مانده از حکومتهای نامشروع غاصبان خلافت، فاق آمده ورونق وپویایی ورشد اقتصادی را برای جامعه اسلامی آن روز به ارمغان آوردند. آیت الله العظمی شیرازی در این باره می فرماید:

" امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام خطاب به مالک اشتر هنگامی که او را به فرمانداری مصر انتخاب کرده نوشتند که تجارت، به ویژه صادرات و واردات را در دست مردم آزاد گذاشته و دولت فقط به عنوان ناظر عمل کرد تا مبادا در حق مردم اجحاف شود. بکار بستن این نکته و درواقع اعطای آزادی های اقتصادی وبه رسمیت شناختن بخش حصوصی در جهان امروز از عوامل مهم توسعه شناخته شده است. پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از کشورها با بکار بستن این دستورالعمل امیرمؤمنان صلوات الله وسلامه علیه وسپردن تجارت واقتصاد به بخش خصوصی ومردم پیشرفت قابل توجه و چشمگیری به دست آوردند. در مقابل ومتاسفانه برخی از کشورهای مدعی اسلام در عمل، حتی به یک کلمه از آن نامه گران بهای امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام عمل نکردند ودر حال عقب ماندگی وعدم پیشرفت باقی ماندند."