دهه ۶۰ در تاریخ ایران فراموش نشدنی است. طی این سال ها و تا همین امروز و فرداهای دیگر هزاران خانواده با یاد بستگان اعدام شده‌شان روزگار می‌گذرانند. سال های ۶۰ در دو مقطع قابل بررسی است از ۱۳۶۰ تا ۶۴ که نزدیک به ۱۱هزار نفر براساس آمارهای موجود در زندان های مختلف تیرباران یا اعدام و یا زیرشکنجه کشته شدند و مقطع ۶۷ که با فرمان آیت الله خمینی، رهبر وقت ایران گروهی از زندانیان که دوران محکومیتشان را سپری می کردند طی سه ماه به جوخه های اعدام سپرده شدند و از مردادماه تا اواسط آذر همان سال براساس آمارهای موجود بیش از ۴ هزار نفر کشته شدند.

 

آمارهای این گزارش برگرفته از آمارهای کلیک کمیسیون حقوق بشر ایران در سوئد، کلیک گفت و گوهای زندان، و ایران تریبیونال است.

 

تفاوتی که در اعدام های این دو مقطع وجود دارد نخست سن جوانان است. براساس این آمار در سال ۶۰ نام های دختر و پسر ده ساله در میان تیرباران شدگان دیده می شود و نزدیک به ۳۰ نفر از کشته شدگان زیر ۱۵سال داشتند. اما در مقطع ۶۷ تعداد زیر ۱۵ ساله ها انگشت‌شمار است. آماری که از شهرهای مختلف در ادامه می آید شامل همه کشته شدگان این دو مقطع نیست و تنها کسانی که جلوی نامشان محل اعدام نوشته شده بود، منظور شده است و اگر نام استان جلوی اسمی درج شده بود در فهرست مرکز استان قرار گرفته است.

 

در مورد کشته شدگان در زندان های اوین و گوهردشت در سال ۶۷باید اشاره کرد که نام کشته شدگان در فهرست تهران و کرج نوشته شده است ضمن اینکه این زندانیان از شهرهای دیگر کشور نیز در تهران و کرج به سر می‌بردند و از این رو تعداد کشته شدگان این دو زندان رقم بالایی را به خود اختصاص داده است.

 

 

 

شهر	دهه۶۰	سال۶۷	شهر	دهه۶۰	سال۶۷	شهر	دهه۶۰	سال۶۷
اراک	۷۶	۲۲	ارومیه	۹۵	۳۶	اردبیل	۴۲	۱۰
ایرانشهر	۴	۰	ازنا	۳	۰	آغاجاری	۲۷	۰
استهبان	۱۳	۳	اصفهان	۴۵۳	۱۰۷	آبکنار انزلی	۶	۰
آستارا	۷	۰	املش	۱	۰	ایلام	۲۷	۱۸
اسلام آباد غرب	۱۳	۱۱	آمل	۱۳۶	۷	آستانه اشرفیه	۳	۱
اهواز	۱۴۸	۸۰	ابهر	۰	۱	آبادان	۴	۰
اردستان	۳	۰	الیگودرز	۰	۳	اندیمشک	۰	۲
آذرشهر تبریز	۰	۱	بهشهر	۶۹	۱	بابلسر	۹	۱
بهبهان	۵۰	۱۰	بیجار	۵	۰	بروجن	۱	۰
بلوچستان	۲	۰	بندر گناوه	۲	۰	بندر امام	۱	۰
بندرترکمن	۲	۰	بناب	۱	۰	بندرکیاشهر	۱	۰
بندر ریگ	۱	۰	بم	۱	۰	بوکان	۱	۰
بیله سوار	۱	۰	بروجرد	۸۹	۳	بابل	۱۹۳	۲۳
بندرعباس	۱۱۲	۵	بوشهر	۶۱	۱۶	برازجان	۲۵	۲
بیرجند	۱۳	۳	بانه و سردشت	۲۳	۰	بندرگز	۲۹	۰
بجنورد	۶۲	۰	بندرانزلی	۰	۷	پیرانشهر	۲	۰
پاوه	۰	۱	پل دختر	۰	۲	تهران	۳۳۱۶	۱۳۹۸
تبریز	۴۵۰	۶۸	تنکابن	۴۶	۱	تاکستان	۰	۱
تویسرکان	۰	۱	تربت حیدریه	۴۵	۰	تایباد	۲	۰
جهرم	۶	۰	جیرفت	۱	۰	چالوس	۱۷	۳
چابهار	۲	۰	خرمشهر	۱	۰	خوی	۲۶	۷
چمخاله	۱	۰	خمام	۱	۰	خرم آباد	۵۱	۲۶
خلخال	۰	۱	خمین	۵	۰	دزفول	۵۰	۲۷
دوگنبدان	۳	۱	درگز	۲	۰	درود	۲	۱
داراب	۰	۱	دیواندره	۳	۰	ده کهنه	۲	۰
دهدشت	۱	۰	رشت	۲۴۲	۱۴۶	رودبار	۳	۱
رودسر	۴۸	۱۳	رامسر	۴۱	۴	رضوانشهر	۴	۰
رفسنجان	۱۱	۰	رامهرمز	۴	۰	زنجان	۶۱	۳
زاهدان	۲۳	۱۷	سیاهکل	۲	۱	سنندج	۱۵۶	۷
ساری	۱۴۰	۰	سبزوار	۲۹	۶	سقز	۱۳	۳
سمنان	۱۰	۲۲	سلماس	۳	۳	سراب	۲	۰
ساوه	۰	۱	شادگان	۴	۱	شهرکرد	۱۰	۳
شوشتر	۸	۰	شهرضا	۳	۱	شاهرود	۹	۱۲
شیروان	۴	۰	شیراز	۰	۲۲۵	صومعه‌سرا	۱۵	۴
طبس	۳	۰	فومن	۱۹	۰	فسا	۳۴	۸
فیروز آباد	۲	۰	قوچان	۵۲	۲	قروه	۵	۰
قائم‌شهر	۱۶۶	۱۵	شهریار	۰	۱	قم	۴۴	۷
قزوین	۶۶	۱۸	کرند	۰	۵	کرمانشاه	۱۷۷	۲۹
کرج	۰	۹۶	کازرون	۲۳	۷	کرمان	۵۳	۱۷
گرگان و کردکوی	۱۲۸	۳	گوهردشت و قزلحصار	۰	۶۱۶	کاشان	۶	۳
کاشمر	۲	۰	گنبد	۱۵	۳	گناباد	۱	۰
گرگان و گلوگاه	۲	۲۵	گچساران	۲۱	۶	گرمسار	۰	۴
گناوه	۰	۱	لنگرود	۲۴	۵	لاهیجان	۶۹	۲۴
لار	۴	۱	مشهد	۴۲۷	۰	مهاباد	۲۶	۰
مراغه	۱۲	۰	میانه	۹	۰	مریوان	۷	۰
میاندوآب	۶	۰	محلات	۳	۰	ماهشهر	۲۳	۰
مسجد سلیمان	۹۷	۰	میانکوه	۲	۰	ماسال	۳	۰
ماکو	۵	۰	میناب	۱	۰	ملایر	۱۰	۱
نورآباد ممسنی	۳	۰	نهاوند	۱۷	۱	مرند	۳	۱
نیریز	۱	۰	نجف آباد	۵	۰	نوشهر	۰	۵
نور	۶	۰	ورامین	۱	۰	هشتپر	۱۷	۲
همدان	۱۳۶	۰	یاسوج	۹	۰	یزد	۱۳	۰

 

گروهی از زندانیان سیاسی سابق با انتشار نشریه یاد زندانیان جان باخته را زنده نگه می داشتند. در سال ۱۳۸۴ یک گروه از این زندانیان سابق که خاطرات همبندان خود را با نام گفتگوهای زندان منتشر می کردند با فراخوانی نخستین سمینار با نام "کشتار زندانیان سیاسی درایران" را در شهر کلن آلمان برپا داشتند. از آن تاریخ به بعد هر دو سال یک بار این گروه گردهمایی برگزار می کند. در کنار سمینار برای نخستین بار نمایشگاهى از نام و مشخصات و عکس حدود ۳۰۰۰ تن از اعدام‌شدگان سال ۱۳۶۷و نمونه‌هایى از نامه‌هاى اعدام‌شدگان و کارهاى دستى‌شان به نمایش گذاشته شد. این گروه از زندانیان سیاسی سابق دریافت هرگونه کمک از نهادهای حقوق بشری و یا دیگر سازمان های بین المللی را رد می کنند و هزینه های برگزاری گردهمایی ها و نشریه و کتاب را تنها از کمک های اعضا تامین می کنند.

بنیاد عبدالرحمن برومند در تارنمای رسمی خود را نهادی برای پیشبرد حقوق بشر و دموکراسی (مردم سالاری) در ایران معرفی می کند که غیر انتفاعی و غیر دولتی است و به یاد دکتر عبدالرحمان برومند، وکیل دادگستری پایه گذاری شده است. این بنیاد یادبودی مجازی ایجاد کرده به نام امید که در آن سرگذشت قربانیان اعدام های سیاسی در ایران به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر می شود. تا کنون سرگذشت ۱۶۲۹۸ قربانی در این یادبود مجازی مستند شده است. به تقاضای بنیاد و با مصاحبه با شهود و مطالعه اسناد و مدارک جمع آوری شده در آرشیو بنیاد، قاضی جفری رابرتسون، کارشناس عالیرتبه حقوق بشر، در یک گزارش ۱۴۵ صفحه ای اعدام های سال ۱۳۶۷ را از منظر حقوق بین الملل تعریف کرده است. بنیاد کلیک این گزارش را به دو زبان انگلیسی و فارسی منتشر و سازمان ملل را به پیگرد قضایی دعوت کرده است.

این سازمان پس از انتخابات بحث برانگیز سال ۱۳۸۸ ایران آغاز به کار کرد. و فعالیتش را "ثبت و مستند سازی موارد نقض حقوق بشر با رعایت استانداردهای حقوقی بین المللی از سویی و تلاش برای پاسخگو کردن ناقضان حقوق بشر در عرصه بین المللی " عنوان می کند. این سازمان از دو پروژه نام می برد که هم زمان در دست دارد پروژه "جنایت بی عقوبت" با هدف مستند سازی موارد شکنجه جنسی علیه زندانیان سیاسی زن پس از انقلاب ۵۷ و دومین پروژه "پرونده سازی برای ناقضان حقوق بشر" است. در تارنمای این تشکل از کمک های شبکه زنان تحت قوانین مسلمانی (WLUML)، بنیاد هیوس و نیز مبتکران و مجریان جایزه لاله مدافعان حقوق بشر هلند قدردانی شده است.

این تشکیلات در معرفی خود هسته نخست شکل گیری‌اش را از اردوی تابستانی تشکیل شده در یکی از جزایر اطراف استکهلم سوئد در اواخر شهریور ۸۶ اعلام کرده است که "با حضور جمعی از اعضای خانواده های جان سپردگان دهه شصت و زندانیان سیاسی جان به‌دربرده از کشتار زندانیان سیاسی در این دهه،" تشکیل شده و این گروه "کارزاری را برای رسیدگی به کشتار زندانیان سیاسی در دهه شصت، با یاری و همراهی فعالان عرصه های سیاسی و اجتماعی آغاز کردند. دست اندرکاران ایران تریبونال می گویند که "همگامان" این گروه در تورنتو و کالیفرنیا "به صورت خودجوش با تشکیل دو شبکه اجتماعی، اقدام به جمع آوری کمک مالی مردمی برای برگزاری مرحله دوم دادگاه کردند.