سجاد نیک آیین
ویژۀ رسام

از دو روز پیش تا کنون آقای خامنه ای بار دیگر به صدر اخبار رسانه های داخلی وخارجی بازگشته است. این بار اما بازگشت رهبر ایران نه از موضع همیشگی وبعنوان یک دیکتاتور تمامیت خواه، بلکه از روزنۀ یک رهبر بیمار رنجور با وضعیتی رقت انگیز برتخت بیمارستان است. البته این نکته که علی خامنه ای علاقمند است صدر اخبار ایران وجهان را به خود اختصاص دهد، البته چندان غریب وناآشنا نیست، آنچه ظاهراً یکی از علاقمندی های چشمگیر دیکتاتورها از رهبر کره شمالی تا صدام در عراق وقذافی در لیبی بود.
انگیزه های علنی کردن مسألۀ بیماری آقای خامنه ای بویژه در مقطع کنونی وفضا سازی های  رسانه ای قبل وبعد از آن نمی تواند تنها به میل شدید وی برای ماندن در تیتر اول خبرهای ایران وجهان محدود شود. همچنانکه پرداختن به جنبه های عوامفریبانه رویداد اخیر نیز نمی تواند در تحلیل ماهیت رفتار اخیر آقای خامنه ای به اندازه کافی توضیح دهنده باشد.
تحلیل چرایی فضا سازی های اخیر را باید در جایی دیگر وبطور مشخص در فضای جاری کنونی در ایران ومنطقه جستجو کرد. نظام جمهوری اسلامی وبطور مشخص آقای خامنه ای طی ماههای گذشته درگیر نفس گیرترین مذاکرات دوران حکومت خود برای حل وفصل مناقشه اتمی بوده اند. علیرغم پیشرفت نسبی گفتگوها ورسیدن به توافق در ژنو در آغازین روزهای فعالیت دولت حسن روحانی، رهبر ایران طی یکماه اخیر در چرخشی آشکار باردیگر نشان داد هدف جمهوری اسلامی از مذاکره نه گشودن راهی برای حل وفصل دائمی نزاع هسته ای بلکه خرید زمان تا دستیابی به سلاح هسته ای است.
طرح مسائلی همچون بی فایده بودن مذاکرات وانتقاد تلویحی از حسن روحانی بابت خشونت کلامی با منتقدان مذاکرات هسته ای بعنوان نشانه هایی از تصمیم آقای خامنه ای برای ایجاد مانع در راه رسیدن به توافق جامع هسته ای تلقی شدند. اما تحریمهای تازۀ آمریکا بر علیه برخی افراد وشرکتهای ایران ومسدود ساختن آخرین روزنه های دور زدن تحریمهای جهانی حاوی پیام روشن ومحکمی از  جامعۀ جهانی به ایران بود که جهان علیرغم مذاکره با ایران، در این دور از مذاکرات به هیچ وجه سیاست بازگرداندن عقربه های ساعت به پیش از توافق ژنو را تحمل نخواهد کرد واستراتژی تحریم دیگر در پیچ وخم راهروهای کنگره آمریکا ویا اتحادیه اروپا با مانع ودست انداز روبرو نخواهد بود.
این پیام واضح عملاً آقای خامنه ای را در وضعیتی دشوار ودر واقع در بن بستی سیاسی ودیپلماتیک قرار داد، از یک سو هرگونه عقب نشینی باز سوی آقای خامنه ای وبازگشت دوباره به ادبیات "نرمش قهرمانانه" به منزلۀ پذیرش شکست تلقی وتحلیل میشد واسباب ریزش در جبهۀ داخلی هواداران نظام را فراهم می ساخت واز سوی دیگر نیز این عقب نشینی مجدد موقعیت ایران را در روند مذاکرات جاری بشدت تضعیف می نمود. علاوه بر این عدم موضع گیری صریح رهبر ایران در برابر عقب نشینی های بیشتر نظام در مسألۀ مذاکرات شائبه موافقت رهبر ایران با اعطاب امتیازات بیشتر به غرب را دامن می زد.
مسألۀ مهم دیگر در این میان، گفتگوهای احتمالی ایران وآمریکا وحتی همکاری این دو کشور در منطقه بود. موضع سنتی رهبر ایران در این باره نفی کلی هرگونه گفتگو، مذاکره ومراوده با آمریکایی ها بوده است. این درحالی است بویژه در شرایط کنونی منطقه وروشن شدن ابعاد حمایت بسیاری از کشورهای سنی منطقه در حمایت از گروه دولت اسلامی (داعش سابق) به نظر  می رسد، آمریکا بیش از هر زمان دیگری همکاری با ایران را برای مقابله با این تروریسم منطقه ای وجهانی در دستور کار خود قرار داده است.
این همکاری منطقه ای اولاً نیازمند حل وفصل سریعتر پرونده هسته ای از یک سو وگفتگوهای مستقیم وبی واسطه میان ایران وآمریکاست وآقای خامنه ای دست کم از لحاظ رسانه ای وتبلیغاتی مانع جدی شکل گیری روند تحول در هر دوی این پرونده ها بشمار می آید. هرچند مواضع غرب ستیزانه وناسازگار با مذاکره توسط علی خامنه ای را بسیاری تصنعی ودر جهت مصرف داخلی برای ارضای دلواپسان وگردآوردن آنان در سایۀ خیمۀ نظام دانسته می شود، اما بی شک انتظار دلواپسان از رهبری موضع گیری نسبت به روند مذاکرات هسته ای واصل موضوع مذاکره با آمریکاست. چرخش یکباره نسبت به موضوع گفتگو با آمریکا وصدور مجوز مذاکره، اقتدار رهبر ایران وشعارهای آمریکاستیزانه ونافی مذاکره را بشدت مخدوش خواهد ساخت ضمن آنکه بخشی از گفتمان مشروعیت بخش به نظام را نیز از محتوای تهی خواهد ساخت.
بستری شدن آقای خامنه ای در بیمارستان در مقطع کنونی ورسانه ای شدن این خبر در کنار اظهارات رئیس تیم پزشکی وی درباره ضرورت استراحت چند هفته ای کاستن از حجم کارها در حقیقت راهکار مشاوران آقای خامنه ای برای خروج از بن بست کنونی والبته تاکتیکی برای مبرا ساختن آقای خامنه ای از اتهام مذاکره وعقب نشینی در برابر غرب ومتوجه کردن مسئولیت مذاکرات وهمکاری بر دولت اعتدال انجام می شود.
برای آشنایان به شیوه های مدیریتی در محافل مذهبی وبطور مشخص برای  آشنایان با بیوت مرجعیت شیوۀ تمارض وغیبت موقت از حضور در علن راهکاری کلاسیک وسنتی برای فرار از یک موقعیت دشوار یا رویارویی با یک وضعیت خطرناک بشمار می آید. چه بسیار بوده اند علمای شیعه در هنگام بازدید سلطان جور از شهر ودیارشان برای اجتناب از دشواری دیدار با حاکم جائر پرهیز نموده اند. آقای خامنه ای گویا این بار قصد دارد تا با رجوع به این شیوۀ سنتی رایج در میان اهل حوزه البته در وجه منفی آن، خود را از مهلکۀ پیش آمده برهاند.
این غیبت موقت از صحنه برای آقای خامنه ای می تواند درآینده نیز مزایای عدیده ای داشته باشد وپتانسیلی برای سرباز زدن ایران از اجرای تعهدات وحتی نفی مذاکرات انجام شده را فراهم آورد. توافق احتمالی هسته ای در غیاب رسانه ای رهبر ایران می تواند در آینده به معنای عدم اطلاع وی از جزئیات مذاکرات تحلیل شود وبا این عنوان که از کسالت موقت وی مورد بهره برداری "دولت خائن" قرار گرفت، اساس مذاکره ومواد توافقی واعتبار آنها مخدوش شده وتوسط رهبری وتیم وی به چالش گرفته شود.
البته این احتمال را نیز نباید از نظر دورداشت که رهبر ایران وتیم وی از فرصت پیش آمده برای طرح مجدد مسألۀ رهبری بعد از آقای خامنه ای استفاده کنند وضمن طرح جانشینی یا قائم مقامی رهبری دوباره احیا کنند ویا اساساً در زمان حیات آقای خامنه ای سازوکاری برای انتخاب رهبری اندیشیده شود. همچنانکه وضعیت پیش آمده می تواند در انتخابات آتی خبرگان تأثیر گذار بوده وچهاچوب های تنگ تری را از سوی شورای نگهبان بر انتخاب شوندگان تحمیل نماید.
به نظر می رسد مجموعۀ این عوامل داخلی وخارجی در بیماری رهبر ایران وفضا سازی های رسانه ای متعقاب آن دخیل ومؤثر بوده اند.

* مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.