مجيد خیامی

ویژۀ رسام؛
سلطان نشین عمان یکی از کشورهای حوزه خلیج فارس است که طرف مقابل ایران در تنگه هرمز بخشی از خاک آن کشور است. بخش اعظم مردم عمان و از جمله خاندان سلطنتی این کشور معتقد به مذهب اباضیه هستند. درباره ماهیت این مذهب روایات متعددی در تاریخ آمده از جمله اینکه آنها ادامه خوارج هستند که بر علی (ع) شوریدند. اما این تعریف مورد وثوق اهل اباضیه نیست و آنها سابقه شکل گیری خود را به دورانی پیش از خلافت خلیفه چهارم می رسانند. سیاست خارجی عمان همیشه با نوعی از ثبات محافظه‌کارانه در رویکردها و جهت‌گیری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مشهور بوده است. چنانکه این روزها در تنش به وجود آمده در یمن شاهد هستیم تنها کشوری از شورای همکاری خلیج فارس که در عملیات ائتلاف نظامی به رهبری عربستان شرکت نکرده، عمان است و حتی تلاشهایی برای خاتمه این حملات انجام می دهد و سلطان قابوس نیز طرحی به نام یمنی- یمنی ارائه داده است. سلطان قابوس که در سال 1970 به قدرت رسید با شورش های جنبش‌های چپ‌گرا و به خصوص جبهه آزادیبخش ظفار روبرو بود که توانست با گوشزد کردن خطر آنها برای منطقه، کمک هایی را از کشورهای دوست دریافت کند و محمدرضا پهلوی نیز در سال 1352 با اعزام واحدهای واکنش سریع ارتش شاهنشاهی ایران به ظفار به سلطان قابوس کمک کرد که در نبرد با شورشیان موفق شود. از همین رو، او بقای تخت و تاج خود را تا حد زیادی مدیون ایران می‌داند. هدف اصلی شورشیان سرنگونی سلطان عمان بود ولی به این هدف نرسیدند، اما حکومت عمان وادار به انجام اصلاحات گسترده‌ای شد. البته ایران پس از آمریکا و بریتانیا، نخستین کشور منطقه بود که حکومت سلطان قابوس - در پی کودتا علیه پدرش - را در سال ۱۹۷۰ به رسمیت شناخت. یک سال بعد، سلطان قابوس در ردیف میهمانان ویژه جشن های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران در تخت جمشید حضور یافت. بعد از انقلاب نیز و به خصوص بعد از آزاد سازی خرمشهر به بعد، بر خلاف اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کمتر تنشی در مناسبات مسقط و تهران وجود داشته است و این کشور در سیاست خود در قبال ایران از یک ثبات و احترام پیروی کرده است.
در طول این سال ها ما شاهد همكارى هاى دو كشور نه فقط در زمينه هاى تجارتى و اقتصادى يا فرهنگى و غيره حتى در زمينه هاى نظامى و امنيتى نیز بوده ايم. در دوران جنگ ايران و عراق، تنها دو کشور عمان و قطر در حاشیه خلیج فارس بودند که مداخله مستقيمى در يارى رساندن به عراق نداشتند و اگر احتمالاً در شرايطى مجبور مى شدند امتيازى به عراق بدهند، همزمان اين امتياز را به جمهورى اسلامى هم مى دادند. بارها ملاقات هايى در سطح مسئولان بلندپايه دو كشور صورت گرفته که حكايت از مسير معتدل روابط بدون افت و خیز شدید بوده و طى چند سال اخير بازديد نيروى دريايى ايران از بنادر سلطان نشين عمان و همينطور كشتى هاى عمانى از سواحل ايران، شركت نظاميان عمانى در مانورهاى ارتش و سپاه و همين طور همكارى هاى دو كشور در زمينه هاى دستيابى به دانش استراتژيك و همكارى هاى امنيتى ... نشان دهنده عزم دو طرف برای حفظ روابط ثابت و مثبت می باشد. هرچند که در مواقعى مانند جلسات كميسيون شوراى همكارى هاى كشورهاى خليج فارس، عمان نیز به قطعنامه هايى كه در آن شورا در ارتباط با جزاير سه گانه ايران صادر مى شود، راى مثبت داده ولى هميشه به طور ضمنى به مقام هاى ايرانى یادآوری کرده که در اصل چاره اى ندارند و علاقمند هم نيستند كه خود را وارد مجادلات بين ایران و امارات متحده عربى کنند و این اختلافات باید از طریق مذاکره حل و فصل شود.
اما مهمترین وجه رابطه دیپلماتیک ایران و عمان در سه دهه اخیر را می توان در نقشی خلاصه کرد که مسقط در این دوره به عهده داشته است؛ میانجیگری میان تهران و کشورهایی که با جمهوری اسلامی بر سر مسائلی اختلاف داشته اند. نقش عمان در این زمینه شاید نخستین بار در اوج روزهای جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۶ پررنگ شد. هنگامی که مسقط با دعوت از نمایندگان تهران و بغداد تلاش کرد تا طرفین درگیر به شکلی محرمانه راهی برای رسیدن به توافق آتش بس بیابند. گرچه آن مذاکرات به توافقی میان ایران و عراق نیانجامید اما موضع دو طرف را برای پذیرش آتش بس در یک سال بعد آماده کرد. البته قبل از آن هم، بعد از ماجرای عمليات طبس و سپس در جريانى كه به ايران گيت مشهور شد، نقش عمان يك نقش ثانوى ولى بسيار موثر بود. در سال های پس از جنگ هشت ساله، عمان به این تلاش های میانجیگرایانه ادامه داد و از سرگیری روابط ایران با عربستان سعودی و بریتانیا در سال 1369 حاصل همین دوران است. همچنین وساطت عمان در ماجرای رهایی ملوانان بریتانیایی از ایران در سال 1386 را باید به این فهرست افزود. آزادی سه جوان آمریکایی متهم به جاسوسی از زندان اوین در دو تابستان متوالی 1389 و 1390 نیز یکی از میانجیگری های پر سرو صدا بود که قدردانی بسیار زیاد مقامات آمریکایی را از عمان به همراه داشت. عمان برای به انجام رسیدن این کار حتی حاضر به پرداخت یک و نیم میلیون دلار به ایران گردید. همچنین آزادی رکسانا صابری، روزنامه‌نگار ایرانی- آمریکایی بازداشت‌شده در تهران نیز با تلاش‌های دیپلماتیک عمان عملی شد
اما این میانجیگری برای آزادی زندانیان تنها محدود به آمریکاییها نشده و عمان در چند مورد نیز زندانیان ایرانی را با وساطت خود آزاد کرده است. «مجتبی عطاردی»، استادیار دانشکده برق دانشگاه صنعتی شریف بود که بر اساس اعلام وزارت خارجه ایران از ١٦ آذر ١٣٩٠ پس از سفر به لس‌آنجلس به منظور شرکت در یک سمینار علمی و به اتهام خرید تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی برای ایران و نقض تحریم‌های آمریکا بازداشت شده بود، پس از 16 ماه که در حبس خانگی قرار داشت با وساطت این سلطان نشین آزاد و از طریق عمان وارد ایران شد. آزادی «شهرزاد میرقلی‌خان» که دسامبر ٢٠٠٨ به جرم تلاش برای ارسال تجهیزات نظامی به ایران، در آمریکا محاکمه و به پنج سال زندان محکوم شده بود و «نصرت‌الله تاجیک»، دیپلمات ایرانی که به اتهام تلاش برای خرید و ارسال سه هزار دوربین دید در شب به ایران، در حبس خانگی در انگلیس به سر می برد نیز مرهون تلاش‌های دیپلماتیک دولت عمان است. 
نقش عمان در مذاکرات هسته ای و به خصوص تلاشهای مخفی چند ساله برای انجام دیدارهای مستقیم بین نمایندگان ایران و آمریکا که در عمان صورت گرفت را نمی توان نادیده گرفت تا جایی که حتی یک دور از مذاکرات بین ایران و قدرتهای جهانی در مسقط پایتخت عمان و به میزبانی این کشور برگزار شد. حتی در جریان مذاکرات اتمی ایران در لوزان سوئیس، اعلام گردید که مبلغ ۴۹۰ میلیون دلار براساس توافق ایران و گروه ۱+۵ از منابع بانک مرکزی در ژاپن در قالب قسط پنجم به حساب این بانک در کشور عمان واریز شد.
این اقدامات و موفقیتهای دولت عمان در میانجیگری ها باعث شده که کشورهای دیگر هم سعی در استفاده از این نقش برجسته و مفید داشته باشند. سال گذشته وزیر خارجه کانادا در سفر به عمان خواستار تقویت رابطه کشورش با «مسقط» شد و تلویحاً از این کشور خواست نقش میانجیگری خود برای بهبود روابط بین اوتاوا و تهران را ایفا کند. وزیر خارجه کانادا گفت بود که از توانمندی عمان بعنوان میانجی بین کشورهای دیگر به ویژه نقش این کشور در تعامل با ایران بسیار شگفت‌زده شده و مایل به شنیدن دیدگاه های عمان در رابطه با میانجیگری میان کانادا و ایران است. روابط دیپلماتیک ایران و کانادا در سپتامبر ۲۰۱۲ قطع شد و دیپلمات‌های ایرانی از اتاوا خارج شدند. اما آنچه عده ای را نگران کرده است عمان بعد از سلطان قابوس است. او که هیچ فرزند و برادری ندارد، جانشینی برای خود تعیین نکرده و آینده سیاست این کشور بعد از سلطان قابوس در هاله ای از ابهام قرار دارد. 

* مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.