محمد بهادری

ویژۀ رسام؛

بنابر برخی روايات، نخستين نماز جمعه، توسط پيامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم، پس از هجرت ايشان از مكه اقامه گرديد. حضرت محمد صلی الله علیه وآله وسلم هنگام ظهر جمعه وقتی كه به نزديكی مدينه رسيد، در محل قبيله‏ ی بنی ‏سالم بن عوف كه قُبا نام داشت، خطبه خواند و نماز جمعه را برپا كرد. به نقل راويان تاريخ، اين نخستين نماز جمعه ‏ای بود كه در تاريخ اسلام خوانده شد. آن حضرت در نخستين خطبه جمعه نيز به سپاس و ستايش خداوند لب گشود و فرمود: «من همه شما را به تقوا سفارش می‌كنم كه بهترين توصيه هر مسلمان به مسلمان ديگر همين است كه او را از جهان پسين انگيزه دهد و به تقوا امر كند. از خدا و هشدارهایی كه در پيوند با خويشتن خويش به شما داده پروا كنيد كه هيچ نصيحت و يادآوری از اين برتر نيست». پيامبر صلی الله علیه وآله وسلم در بخشی از نخستين خطبه نماز جمعه خود نيكی به دوستان را سفارش کرده و فرمودند: «بدون شك ثمره اين كردار پسنديده، محبت، علاقه و همدلی ميان مسلمانان است و قدرت و پيروزی سپاه اسلام را در هر زمينه ای در پی دارد...نيكي كنيد؛ چنان كه خداوند با شما نيكی كرده است. با دشمنان خدا بستيزيد و در راه خدا چنان كه بايسته اوست، به جهاد برخيزيد. هر كه خدا و پيامبرش را فرمان برد، بالندگی يابد و هر كه از آن دو نافرمانی كند، دچار گمراهی و افراط می شود و سرنوشتش گمراهی ژرفی خواهد بود».
14 قرن بعد حکومتی تحت نام اسلام و مذهب تشیع در سرزمینی نه چندان دور از حجاز تشکیل شده که نمازجمعه های متفاوتی دارد و بانگ غریبی از آن به گوش می رسد. اولین نماز جمعه بعد از انقلاب در تهران در تاریخ پنجم مردادماه سال ۱۳۵۸ به امامت آیت‌الله طالقانی برگزار شد. پس از مرگ آیت الله طالقانی در ۱۹ شهریور‌‌ همان سال، این سمت به آیت‌الله منتظری رسید اما او هم بلافاصله به قم رفت و از امامت جمعه تهران استعفا کرد. در دی ماه‌‌ همان سال، آیت الله خمینی رهبر جمهوری اسلامی، حکم امامت جمعه را برای سید علی خامنه‌ای ۴۰ ساله نوشت و او را به "حُسن سابقه موصوف و در علم و عمل شایسته" توصیف کرد. خامنه ای در تاریخ ۲۸ دی ماه برای اولین بار در نقش امام جمعه تهران ظاهر شد و خود را ضعیف‌تر از آن دانست که جانشین "عالم بزرگ و راحل عظیمى" مثل طالقانی و "استاد بزرگوار ما و استاد بزرگوار حوزه‌ى علمیه" منتظری بشود.

توصیه خامنه‌ای جوان در اولین نماز جمعه، پرهیز از تفرقه و نزدیک کردن دل‌ها به یکدیگر بود. او نماز جمعه را به کانونی تشبیه کرد که به سراسر کشور نور منتشر می‌کند و مردم از طریق آن می‌فهمند در کشور چه می‌گذرد و دشمن چه کار می‌کند. اما رفته رفته این کانون انتشار نور تبدیل به کانون مبلغ و مروج دروغ، تنفر، تبعيض و خشونت شد. به تریبونی یک طرفه تبدیل شد که امامان جمعه نسخه‌ی پيچيده شده در ستاد مرکزی نماز جمعه را برای مخاطبان بیان می کنند و بعضاً سخنانی برای چاپلوسی و نشان دادن فرومایگی خود می گویند که حتی در سطح بین الملل نیز برای کشور دردسر درست می کنند و بسياری از سخنانی که تبليغاتچی‌های نظام در بسياری از تريبون‌ها نمی گويند را آنها در نمازهای جمعه به زبان می آورند. مانند تبریک گفتن مرگ ملک عبدالله پادشاه عربستان توسط جنتی که روابط ایران و عربستان را بیش از پیش دچار تنش کرده است.
این سیر نزولی درجه و اعتبار نماز جمعه از ابتدای انقلاب چنین نبود. زمانیکه مرحوم طالقانی و منتظری خطیب نماز جمعه بودند، این مراسم از حیثیت و اعتبار خاصی برخوردار بود و حتی بعد از آن هم تا حدودی با وجود اشخاصی همچون آیت الله موسوی اردبیلی و رفسنجانی هم آن را حفظ کرد ولی بعد از کنار رفتن تک تک این افراد و جایگزینی آنها با افرادی همچون احمد جنتی، سید احمد خاتمی، کاظم صدیقی، علم الهدی در مشهد و .... که بسیاری از آنها از شاگردان مکتب آقای توطئه پندار ودسیسه پرداز خامنه‌ای هستند و سال‌ها تحت ادبيات و ديدگاه‌ها و منش و روش خامنه ای قرار داشته‌اند و او اين افراد را برای دستگاه تبليغاتی حکومت دستچين کرده است؛ روند ابتذال و سقوط نمازهای جمعه شتاب بیشتری گرفته است. البته ناگفته نماند که در زمان آیت الله خمینی نیز بعضی از امامان جمعه همچون آیت الله ملکوتی در تبریز و حجت الاسلام حسنی در ارومیه با سخنان نسنجیده و نامربوط خود، شأن این مراسم را که در سایر کشورهای اسلامی اهمیت زیادی دارد، زیر سوال برده و دستمایه جوک و طنز کرده بودند.
جایگزینی ائمه جمعه ناهمگون با سیاستهای شخص رهبر معمولاً به طور مستقیم از طرف خامنه ای صورت نگرفته بلکه یا بعد از مرگ آنها این کار انجام گرفته و یا آنها را مجبور به استعفا کرده اند. فشار و جوسازی و توهین های انصار و بسيجيان بر علیه آیت الله طاهری امام جمعه اصفهان و مشاهده انحرافات در انقلاب نهایتاً به استعفای پر سرو صدای نامبرده انجامید. شعار علیه آیت الله امینی و جوادی آملی به علت دفاع آنان از مردم در حوادث سال 88 و پیروی نکردن از دستورات و سرفصل های مباحث دیکته شده از طرف ستاد ائمه جمعه نیز منجر به کناره گیری این دو خطیب از امامت جمعه قم گردید. صحبت ها و موضعگیری های هاشمی رفسنجانی بعد از تقلب انتخاباتی سال 88 نیز زمینه را برای حذف معروفترین و پرسابقه ترین و یکی از موثرترین امامان جمعه کشور فراهم نمود. آیت الله امامی کاشانی نیز به دلیل پیروی نکردن از سخنان دیکته شده از بالا بی سرو صدا کنار گذاشته شد. نمونه های ذکر شده تنها موارد معروف و آشنا برای اکثر مردم بود که به آنها اشاره گردید ولی در کل کشور نیز امامان جمعه دیگری بوده اند که از مقام خود کنار رفته یا کنار گذاشته شدند. جای اینان را اکنون کسانی گرفته اند که نه تنها از نظر دانش و تقوا بلکه از لحاظ ارج و منزلت مردمی بسیار عقب تر هستند و گویا جز فحش دادن و افترا زدن در خطبه‌های نماز جمعه چیز دیگری نیاموخته اند.
آنچه امروز به جا مانده تریبون یا سنگری (آن گونه که در ادبیات انقلابیون گفته می‌شد) است که جز آنچه که دلخواه رهبر جمهوری اسلامی است کلام دیگری شنیده نمی شود. هر سخنی که از زبان ائمه‌ی جمعه صادر می شود به گونه‌ای بيان ديدگاه‌ها و سياست‌های علی خامنه ای است و او مسئول مستقيم صحبت هایی است که از دهان ائمه جمعه خارج می شود. از بلندای این تریبون فریاد مرگ بر سایر ملل جهان، دستور حبس و حصر و زندان و اعدام، فحش و ناسزا علیه رهبران کشورها، تهدید و تمسخر سایر ادیان و مذاهب، توهین به زنان و مردان، تحدید هر چه بیشتر آزادی های اندک مردم در برگزاری کنسرت موسیقی یا فلان فیلم و اینترنت و رسانه های نوین و... شنیده می شود و سالهاست که با خواندن "خطبه‌های عبادی- سیاسی" وداع گفته شده. رهبری که باید مرکز ثقل و اتحاد جامعه و الگوی اخلاقی و انسانی جهت معرفی به سایر ادیان و مذاهب و منتقدان و ناباوران باشد از همین تریبون دستور کشتار مردمی را در خیابانها می دهد که به تقلب در انتخابات معترضند. دستور بسته شدن روزنامه هایی را می دهد که فسادها را افشا کرده و دانستن را حق مردم می دانند. او که نظرات خود را نظر "ملت" می‌داند و همه بدی‌ها را به "دشمن" نسبت می‌دهد، در موافقت‌ها و مخالفت‌های خود در نماز جمعه به راحتی سرنوشت بسیاری از تصمیمات کلان و سرنوشت‌ساز کشوری را تغییر می دهد و هیچ زمانی پاسخگوی ملت نبوده و نیست. وی از این تریبون یک طرفه بیش از 35 سال است که به سود خود و جریان حاکم استفاده می کند و کوچکترین حقی برای مخاطب قائل نیست.
دختر زندان کشیده ی آیت الله طالقانی اولین امام جمعه تهران که خود با پوست و گوشت ظلم رژیم پهلوی را دیده و شاهد سرنگون شدن ستمگران و یکه سالاران بوده، در نامه ای که سال گذشته خطاب به خامنه ای نوشت یادآور شد: «... نفوذ پذیر کردن و ابزاری ساختن عبادات برای کسب موقعیت‌های شغلی و یا سیاسی و یا سایر رانت‌های مالی و… در تضاد کامل با فلسفه سنن الهی است. از نظر روش برگزاری نیز نمازجمعه سال هاست که به صورت تک صدایی برگزار می شود. این روش به طور قطع، جمعی بودن نماز جمعه را زیر سوال می برد. زیرا موجب محروم ساختن انبوهی از نمازگزاران، از شرکت در نماز جمعه می شود. نماز جمعه عبادت جمعی مسلمانان است ولی اکنون تنها به یک تریبون رسمی و تک صدایی تبدیل شده است... اکنون نیز این ملت و لااقل هجده میلیون به تفکر و اندیشه‌ای رای دادند و این عزم خود را به لباس، ظاهر به سوابق افراد نیالودند. بلکه مردم بیش از همه به آنچه رای دادند که سالها در پی آن بودند و ضربات و خسارات غیر از آن را کاملاً لمس کرده بودند. هماهنگی با چنین تفکری برای جذب هر چه بیشتر افکارعمومی بسوی نماز جمعه لازمه‌اش درک این تفکر و خواست عمومی است... اما حیف و صد حیف که این آرزو و آرمان نه تنها تحقق نیافت بلکه رویدادی دیگر خود مسئله ساز شد که می تواند بازهم بیشتر موجب رویگردان شدن مردم، به ویژه نسل جوان از دین و اسلام و نماز و... شود. چون آنان این بار شاهد مصداقی بارز از این ضرب المثل پارسی بوده اند که "هرچه بگندد نمکش می زنند، وای به روزی که بگندد نمک!».
مسئولان برگزاری نماز جمعه که مدت هاست کارشان شده است ارسال دستورالعمل‌ها و محورهای سخنرانی خاص - تهیه شده توسط ارگان‌های انتصابی و نهادهای نظامی و امنیتی - به ائمه جمعه تهران و شهرستان‌ها گویا دیگر نگران نیستند که پیروی از چنین رویکردهایی مردم را از دین زده کند و مساجد را خلوت. آنها که تنها نگاه به بالا دارند و گوش به سخن مافوق شاهد هرچه بیشتر رویگرداندن مردم به ویژه نسل جوان از دین و اسلام و نماز و... هستند اما هیچ تاملی در عاقبت اقدامات خویش نمی کنند.

* مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.