دلالت های قرائت تازۀ هاشمی از آیت الله خمینی

مسعود تفضلی- پس از کنار گذاشته شدن تدریجی هاشمی رفسنجانی از مجموعۀ سران تأثیرگذار نظام، به نظر می رسد وی رویه ای تازه در این میدان برعهده گرفته است، رویه ای که درنهایت پاسخ خود را در سخنرانی علی خامنه ای بمناسبت سالگرد درگذشت آیت الله خمینی پاسخ خود را دریافت کرد. این سخنرانی چند نکته را به روشنی بیان کرد؛

اولاً، تحمل نظام وبطور مشخص رأس هرم قدرت در برابر عبور آهستۀ هاشمی رفسنجانی از خط قرمزهای نظام رفته رفته به آستانۀ خود می رسد. هشدارهای مکرر وبی سابقۀ رهبر حکومت دربارۀ تحریف شخصیت آیت الله خمینی دقیقاً انتقاد حاد از رویه ای است که هاشمی رفسنجانی در ارائۀ قرائت تازه از شخصیت آیت الله خمینی در پیش گرفته است. بعد از حملات مکرر سران رده دوم نظام به هاشمی رفسنجانی وطبیعتاً بی توجهی او به این تذاکرات، به نظر می رسد هشدار وحملۀ روز گذشتۀ رهبر ایران متضمن این پیغام روشن به هاشمی است که آقای خامنه ای از ورود مستقیم به این عرصه وبیرون کشیدن کارت قرمز واخراج آخرین بازماندۀ دوران خمینیسم نیز ابایی ندارد.

ثانیاً، زمان بندی ورود آقای خامنه ای برای ورود به این عرصه دقیقاً پس از آن صورت گرفت که هاشمی رفسنجانی، آیت الله خمینی وحرکت ومنش وی را غیرخشونت آمیز دانست واظهار داشت: “انقلابی که امام طراحی و رهبری کردند، عاری از هرگونه خشونت بود.” پاسخ تند آقای خامنه ای به این اظهارت تنها یک روز پس از آن صورت گرفت که هاشمی رفسنجانی بطور مشخص از انقلاب و “عدم خشونت مطلق” سخن گفت. حرکت بدون خشونت ومسالمت آمیز را البته هاشمی رفسنجانی از بزرگان حوزه به عاریت گرفته است. بسیار پیشتر از او مرجع بلندپایۀ شیعه آیت الله العظمی سید محمد شیرازی با طرح نظریۀ “نفی خشونت”، مبانی اصولی وفقهی “عدم خشونت” را تئوریزه ساخته بود.

اما نکتۀ قابل توجه انتخاب این مناسبت توسط علی خامنه ای برای پاسخگویی به هاشمی رفسنجانی است. بررسی دقیق سیرۀ سیاسی آقای خامنه ای نشان می دهد که ایشان به کاربرد برخی واژگان توسط مقامات نظام وبویژه منتقدان آن حساسیتی ویژه دارد. “عدم خشونت” از واژه هایی است که فارغ از گوینده اش خشم رهبر جمهوری اسلامی را برمی انگیزد. اهالی حوزه به خوبی به یاد دارند که برخورد با جریان آیت الله العظمی سید محمد شیرازی در دوران آقای خامنه ای درست در مقطعی صورت گرفت که ایشان در سیر تکاملی اندیشه های خود “عدم خشونت” را به عنوان اصل فعالیت سیاسی واجتماعی قلمداد نمود ودر این زمینه به نظریه پردازی پرداخت.[i] بعدها، یکی از عناوین برخورد با جبهۀ دوم خرداد ونظریه پردازانِ آن در دوران زمامداری محمد خاتمی رئیس جمهور پیشین ایران دقیقاً با “مشروعیت خشونت در اسلام” بود که توسط محمد تقی مصباح یزدی طراحی وپیش از خطبه های نمازجمعه آنرا در پاسخ به نظریه پردازان عدم خشونت وافراطی گری همچون “سروش” و”کدیور” و”گنجی” مطرح می ساخت.

ثالثاً، تأمل بیشتر در سخنان علی خامنه ای از دیگر حساسیت های رهبر جمهوری اسلامی نیز پرده برمی دارد. وی به طور مشخص نگرانی خود را ارائۀ چهره ای لیبرال از آیت الله خمینی دانسته است. این اظهارات آقای خامنه ای اتفاقاً درست است. خمینی هیچ گاه شخصیتی لیبرال نداشت، بدین معنی که نه سعۀ صدر یک رهبر لیبرال را داشت ونه از رواداری مورد انتظار از یک سیاستمدار لیبرال برخوردار بود. اما این حساسیت رهبر جمهوری اسلامی نسبت به “لیبرالیسم” بازتابندۀ یکی دیگر از مفاهیمی است که آقای خامنه ای از القای آن توسط یکی از میراث داران انقلاب آنهم از زبان بنیانگذار انقلاب بشدت هراسناک است.

نهادینه شدن ارزشهای لیبرال، به ویژۀ لیبرالیسم اقتصادی ولیبرالیسم اجتماعی در نگاه آقای خامنه ای مساوق استحالۀ هویت تمامیت خواهانه واقتدارگرایانۀ انقلاب است. نگاهی به تجربۀ بیش از ربع قرن رهبری آقای خامنه ای مؤید همین نکته است. هرگاه کسانی در جامعه چه از میان مذهبیون وچه از گروههای دیگر اجتماعی طرحی لیبرالیستی، چه اقتصادی وچه سیاسی، درانداخته اند، نظام جنگی تمام عیار علیه آنان به راه انداخته است. در ادبیات جمهوری اسلامی اساساً “لیبرالیسم” همواره واژه ای مذموم وبه مثابۀ ناسزایی سیاسی بوده است.

در سالهای آغازین انقلاب لیبرالسم سیاسی یکی از اتهاماتی بود که مرحوم بازرگان وهم اندیشان وی با آن از صحنۀ سیاسی کشور حذف شدند. در همان سالهای آغازین انقلاب وتسلط گفتمان اقتصادی منحط چپ بر اقتصاد کشور، بحث از لیبرالیسم اقتصادی ومبتنی بر اقتصاد بازار آزاد ورقابتی توسط مرجع بلندپایه ای همانند سید محمد شیرازی به بهای برهم زدن درس خارج فقه ایشان در قم ودر نهایت حصر ایشان در دوران آیت الله خمینی منتهی شد.[ii] در دیگر دوره های انقلاب نیز اتهام “لیبرالیسم اقتصادی” و “لیبرالسیم مذهبی” به محمد خاتمی محور هجمه ها به منتقدان نظام را تشکیل می داد. حتی این روزها ودر بحبوحۀ خط وکشیدن های نظام در برخورد با یک مرجع تقلید سنتی همانند آیت الله سید صادق شیرازی، تریبونهای حکومت جریان مرجعیت ایشان را مروج لیبرالیسم مذهبی در حوزه های علیمه ومتدینین توصیف می کنند.

رابعاً، استفادۀ هاشمی رفسنجانی از آیت الله خمینی وتلاش برای ارئۀ قرائتی ویژه از سیرۀ سیاسی وی در حقیقت پذیرش ضمنی این نکته است که دربرخورد با آقای خامنه ای وروش وی در ادارۀ کشور یگانه راهکار بافیمانده در چهارچوب نظام توسل به مشروعیت زدایی از آقای خامنه ای با توسل به میراث آیت الله خمینی است. مشروعیت زدایی از خامنه ای تنها درصورتی می تواند به فرجام برسد که وی ومنش سیاسی اش در تقابل با عملکرد سیاسی آیت الله خمینی قرار گیرد. در این تقابل البته هاشمی رفسنجانی به خوبی می داند آیت الله خمینی ومیراث داران وی شانسی برای بازگرداندن آب رفته به جوی ندارند والبته هردو سو بازنده خواهند بود. اما به نظر می رسد هاشمی رفسنجانی دست کم در مقطع کنونی با ارائۀ قرائتی دیگر از میراث آیت الله خمینی می کوشد زمینه های تقویت نوۀ وی یعنی سید حسن خمینی را فراهم آورد وبدین وسیله شانس وی را برای رهبری آینده در مقابل دیگر کاندیداهای مطلوب آقای خامنه ای تقویت کند.

پنجمین نکته متضمن پاسخ به این پرسش است که چرا نظام با هاشمی رفسنجانی برخوردی قاطع نمی کند؟ هرچند بسیاری آنرا هراس نظام از پرداخت هزینه های کلان اخراج هاشمی می دانند، اما این نکته را هم نباید از نظر دور داشت، که علیرغم تمامی اختلافات، مزیت حداقلی هاشمی برای رژیم سیاسی حاکم اعتقاد وی به فعالیت وی در چهارچوب همین نظام فعلی است. آلترناتیوهای هاشمی هم درنهایت هرچند ایده آلِ نظام نباشد، اما دست کم بقای نظام را ولو بصورت نیم بند تضمین می کنند. تحمل ارائۀ چهره ای رحمانی از آیت الله خمینی از سو نظام وشکیبایی آقای خامنه ای در برابر درخشش ستارۀ حسن خمینی با پشتبانی آشکار هاشمی رفسنجانی، در چهارچوب تقسیم نقشی نانوشته میان سران نظام برای ارتقای پشتوانۀ اعتباری حسن خمینی برای روز مبادا می تواند تحلیل شود.

-----------------------------

پی نوشتها:

[i] در این زمینه به کتاب “عدم خشونت در اسلام” به قلم مرجع فقید آیت الله العظمی سید محمد شیرازی مراجعه کنید

[ii] مرجع فقید آیت الله العظمی سید محمد شیرازی به طور مشخص در کتاب فقه اقتصاد به تبیین مبانی اصولی وفقهی نظریۀ خود در باب اقتصاد بازار آزاد مبتنی بر رقابت سالم پرداخته است.

برچسبها: