سجاد نیک آیین

نگاهی به سرفصل سخنان رهبر جمهوری اسلامی در خطبه های نماز جمعه نشان می دهد، علیرغم توافق اتمی ایران وشش قدرت جهانی، دغدغه های آقای خامنه ای همچنان از جنس دیگری است. درک دغدغه های رهبر جمهوری اسلامی نیازمند بازشناسی مبانی راهبردی اندیشۀ وی طی بیش از ربع قرن رهبری ایشان است.
اضمحلال غرب ستیزیِ شعاری
در مرحلۀ پس از توافق با جهان غرب دغدغۀ رهبر جمهوری اسلامی بر مبنای نگرانی از اضمحلال اندیشۀ “غرب ستیزیِ شعاری” استوار شده است. هرچند طی سالهای متمادی تصور غالب این بوده است که “غرب ستیزی” شالودۀ ایدئولوژیک اندیشه در جمهوری اسلامی را تشکیل می دهد، اما واقعیت این است که ستیز با جهان غرب، بویژه ایالات متحده هیچ گاه از مرحلۀ شعار فراتر نرفته است. هرچند جمهوری اسلامی در وادی نظر تا آنجا که بضاعت فکری وانسانی اش اجازه داده است کوشیده وساخته وپرداخته است اما هیچ گاه “اراده” ای برای عملی ساختن این حجم از شعارها ونظریات از خود نشان نداده است ودر بهترن حالت می توان تصور کرد که این غرب ستیزیِ عملی تنها صورتی “ایذایی” داشته است. چرایی ها ودلایل این قضیه البته فراوان است واین نوشتار کوتاه مجال پرداختن به آن نیست، اما دست کم چند واقعیت روشن ومشخص در این میان هست که به نظر می رسد توافقی عمومی بر سر آن وجود داشته باشد که در ادامه به صورت فشرده بدان پرداخته خواهد شد.
الف- غرب ستیزیِ شعاری؛ توجیه گر ناکارآمدی وسوء تدبیر
شعار غرب ستیزی در جمهوری اسلامی یکی از درون مایه های سیاست گذاری داخلی در نظام جمهوری اسلامی به شمار می رود. پس از آنکه مبشران ومژده دهندگان آرمان شهرِ موعود انقلاب در همان نخستین روزهای تشکیل حکومت جمهوری اسلامی، تحقق وعده های شان را عملی نیافتند، علتی لازم بود تا مسئولیت ناکارآمدی ها ونقص های جاری در کشور را گردن بگیرد ومسئولان امر بتوانند تمامی مصائب ومشکلاتِ ناشی از سوء تدبیر ومدیریت خود را به آن سو متوجه کنند. این مسأله البته با “ذهنیت” غالب در آن روزگار وتا حدودی این روزهای مردمان این سرزمین سازگار بود. نزدیکی وتقارب انقلاب با اندیشه های غربی ومارکسیستی هم مزید بر علت شد تا “چپ” و “جمهوری اسلامی” یکصدا “شعار” غرب ستیزی سردهند.
ب- محدویت های داخلی
محدود ساختن آزادی های سیاسی از جمله آزادی احزاب وتشکلها، آزادی بیان وقلم وآزادی انتخاب همواره از مهمترین دغدغه های سیاست گذاری کلان در جمهوری اسلامی بوده اند. غرب ستیزیِ شعاری بستر عملی ایجاد وتطبیق این محدودیت ها را طی سالهای متمادی فراهم آورده است. غرب ستیزیِ شعاری از یکسو با ایجاد فضای ملتهب ومتشنج وتصویر خطری غیر واقعی در هیأت خطری حقیقی وتهدید کنندۀ ثبات وکیان کشور عملاً اولویت افکار عمومی را از برخورداری از آزادی های سیاسی ومدنی به روشن کردن تکلیف “مبارزه” با غرب سوق دهند. این غرب ستیزی شعاری در عین اینکه برای غرب خطری واقعی نبوده وطبیعتاً غرب را از سودای ریشه کن کردن آن انداخته است، اما در داخل وبا متقاعد ساختن توده ها، نخبگان وروشنفکران جامعه را منزوی ودر نهایت تداوم فضای امنیتی را موجه ساخته است. این غرب ستیزی شعاری از سوی دیگر هم امکان به حاشیه راندن تمامی جریانهای منتقد ومستقل را فراهم می کند.
جمهوری اسلامی ونظریه پردازان آن پس از فاصله گرفتن از متحدان سنتی خود درحوزۀ وپس از آنکه به کلی از شعارهای مذهبیون وطرحهای آنان در باب تطبیق نظریات اسلامی از جمله شورا، اقتصاد آزاد ورقابتی، احزاب آزاد فاصله گرفت سیاست گذاری مبتنی بر اندیشه های مارکسیستی در داخل وبه عاریت گرفتن گفتمان خارجی مارکسیسم را راه حل خلاء تئوریک ناشی از عدم تمکین به حضور مذهبیون منتقد اما وفادار به اندیشۀ برقراری حکومت اسلامی یافت. بر این اساس، غرب ستیزیِ شعاری آنچنانکه در تاروپود مارکسیسم شوری نقشی برجسته یافت، در نسخۀ ایرانی آن هم در قالب جمهوری اسلامی بروز وظهور یافت. همچنانکه آیت الله خمینی “توده” را با “پابرهنه ها” جایگزین کرد، “امپریالیسم” هم جایگزین “استکبار” شد تا در نهایت نسخه ای صدرایی از اندیشۀ مارکسیسم در حکومتی با رژیم حقوقی جمهوری اسلامی بیش از سه دهه بر ایران حکومت کند.
پ- متحدان منطقه ای وغرب ستیزیِ شعاری
غرب ستیزیِ شعاری البته محور اتحاد نظام برآمده از انقلاب 57 وگروههای همفکر منطقه ای هم بوده است. جمهوری اسلامی با طرح این شعار ودر منطقه ای که کشورهای ریز ودرشت متحد غرب در آن فراوان هستند وافکار عمومی آن، بی عدالتی ، فساد و دیکتاتوری را محصول سیاست های غرب در این منطقه می دانند، عملاً ابتکار عمل ودر حقیقت رهبری تمامی جریانهای غرب ستیز را برعهده گرفته است. امروزه تأثیرگذاری جمهوری اسلامی بر این جریانها برکسی پوشیده نیست تا آنجا که توانسته بارها از این تأثیرگذاری به عنوان برگ برندۀ خود در جریان مذاکره با غرب وچانه زنی بهره گیرد.
با توجه به آنچه گفته شد وآنچنانکه آقای خامنه ای هم در سخنرانی خود مکررا اشاره داشته است، توفیق در مذاکرات هسته ای وبه ثمر نشستن توافق پایدار با جهان غرب، این غرب ستیزیِ شعاری را به تدریج کمرنگ تر وکمرنگ تر خواهد ساخت. فراموش شدن ادبیات غرب ستیزانه، هرچند در سطح شعار، عملاً تمامی مزیت هایی را که این شعار ایجاد می کند، از طراحان آن خواهد ستاند. با توجه به این مسأله اصرار آقای خامنه ای به تداوم سیاست های گذشته نظام در برابر غرب، آنچنانکه ایشان مدعی است، قابل فهم وتحلیل است. اضمحلال شعارِ مبارزه با غرب در اندیشۀ آقای خامنه ای به معنای تزلزل بنایی است که سی وشش سال است ملت ایران هزینه های گزافی بابت خشت خشت آن پرداخته است.

* مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.