جلال يعقوبی

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که به عنوان نهادی شبه‌نظامی تنها چند روز بعد از انقلاب بهمن‌ماه سال ۱۳۵۷ تاسیس شد، در واقع قرار بود نقش نیروی نظامی قابل اعتمادی را بازی کند که ارتش ایران به دلیل بی‌اعتمادی انقلابیون، قادر به انجامش نبود.
برخی اعضا و فرماندهان سپاه پاسداران از زمان تاسیس فعالیت‌های سیاسی خود را متوقف نکرده بودند، اما تاکید مکرر آیت‌الله خمینی بر ضرورت کناره‌گیری نظامیان از سیاست موجب می‌شد که امکان دخالت گسترده‌ای نداشته باشند.
بعد از مرگ آیت‌الله روح‌الله خمینی و آغاز رهبری آیت‌الله علی خامنه‌ای، دولت جدید به ریاست اکبر هاشمی رفسنجانی اجازه داد سپاه پاسداران وارد فعالیت‌های اقتصادی شود. از همان زمان است که گسترش فعالیت‌های سپاه پاسداران در زمینه‌های غیرنظامی آغاز می‌شود. به مرور و با گذشت زمان، به دلیل قدرتی که رهبر جدید برای ایجاد تغییرات در سطح فرماندهان نظامی داشت، سپاه پاسداران به مهمترین نهاد مورد اعتماد و متحد نزدیک او تبدیل ‌شد. آیت‌الله خامنه‌ای از همان سال‌های آغاز دوران رهبری‌ که همزمان با دو دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی بود، اجازه داد سپاه در همه زمینه‌ها فعال شود. این فعالیت‌ها که با تاسیس قرارگاه سازندگی در زمینه‌های اقتصادی آغاز شده بود، با گذشت زمان همه زمینه‌های امنیتی، فرهنگی و سیاسی را نیز دربر گرفت.
چند سال پیش آیت‌الله جنتی، دبیر شورای نگهبان و عضو مجلس خبرگان فاش کرد که برخی نمایندگان این مجلس به دنبال نظارت بر نیروهای نظامی بوده‌اند، اما آیت‌الله خامنه‌ای صریحا مخالفت کرده است. آقای جنتی با اشاره به سخنان آقای خامنه‌ای گفته بود: "در مورد نیروهاى مسلح فرمودند: اصلا حرفش را نزنید، براى این که در نیروهاى مسلح امکان این که کسى تحقیق و سؤال کند، نیست. نیروهاى مسلح، جاى این حرفها نیست. مگر مى‌شود کسى در میان نیروهاى مسلح وارد شود و راجع به مسائلى ایجاد شبهه کند؟"
بعد از ریاست‌جمهوری محمد خاتمی، اقدامات او و هوادارانش نگرانی رهبر جمهوری اسلامی را برانگیخت. از همان زمان بود که سپاه پاسداران در نهادهای غیرنظامی حضور آشکارتری یافت. حتی به گفته منتقدان دولت محمود احمدی‌نژاد، به قدرت رسیدن او بدون کمک سپاه پاسداران ممکن نبود. حداقل در مرحله اول انتخابات ۱۳۸۴ آنچنان که برخی نامزدهای دیگر گفتند، سپاه پاسداران متهم به دخالت در انتخابات شد. مهدی کروبی در آن زمان صریحا در نامه‌ای خطاب به رهبر جمهوری اسلامی از "دخالت سپاه پاسداران" در انتخابات سخن گفته و نوشته بود که "وزرای کشور ، اطلاعات و دادگستری" هم در نامه‌ای دیگر در این‌باره هشدار داده‌اند.
حضور رسمی اعضای سپاه پاسداران در نهادهای قدرت
سپاه پاسداران از دوران محمود احمدی‌نژاد به بعد، برنامه وارد کردن نیروهای خود را در دولت و مجلس دنبال کرد. گرچه پیش از آن هم برخی اعضای سپاه در نهادهای اجرایی حضور داشتند، اما اعلام رسمی این سیاست‌ها در انتخابات مجلس نهم صورت گرفت.
علی سعیدی، نماینده رهبر جمهوری اسلامی در سپاه پاسداران در آستانه انتخابات مجلس نهم اعلام کرد: "نیروهای مسلح با تخصص‌های نظامی می‌توانند با حضور در مجلس، موضع‌گیری منسجمی در قبال تصمیمات داشته باشند و حضور اعضای سپاه در انتخابات و مجلس به نوعی پاسداری از سنگر انقلاب خواهد بود."
او تاکید داشت که "طبق ضوابط، فرماندهان و اعضای نیروهای مسلح پس از استعفا از مسئولیت و عضویت در سپاه" می‌توانند وارد مجلس شوند.
بعد از انتخابات مجلس در اسفند ماه سال ۱۳۹۰، گرچه به دلیل اعتراض‌های صورت گرفته در زمان انتخابات ریاست‌جمهوری، فضای سیاسی بسته شده بود، با این‌همه برخی فعالان سیاسی به "دخالت سپاه پاسداران در انتخابات" اعتراض کردند. برای نمونه علی مطهری، که بار دیگر به عنوان نماینده تهران در مجلس انتخاب شده بود، در نطق پیش از دستور خود گفته بود: "دخالت سپاه در بسیاری از حوزه‌های انتخابیه به صورت حمایت جدی از کاندیداهای مورد نظر خود بود، بسیاری از کاندیداها چه آن‌هایی که رای آوردند و چه آن‌هایی که رای نیاوردند این واقعیت را تایید می‌کنند و این امر آفتی برای سپاه و برای آینده انقلاب اسلامی و مخالف توصیه معروف امام است."
چندی بعد اسدالله بادامچیان، عضو حزب موتلفه اسلامی هم گفت: "در انتخابات مجلس نهم یک بخشی از سپاه آمدند به طرف جبهه پایداری؛ طبیعی است ۳۰ هزار رای من در تهران کم می شود [...] یک بخشی از سپاه رفت طرف جبهه پایداری و آنان را تایید کرد. این موجب شد تعداد رای این طرف کم شود."
اقدامات سپاه در انتخابات که علی سعیدی، نماینده رهبر ایران در سپاه از آن به عنوان "مهندسی انتخابات" نام برده، اعتراض راستگرایان را هم برانگیخته بود. سپاه پاسداران موفق شده بود گروهی از اعضای خود را وارد مجلس کند. با این‌همه بر خلاف وعده آقای سعیدی که کناره‌گیری اعضای سپاه برای شرکت در انتخابات را قول داده بود، آنها از سپاه کناره‌گیری نکردند. بعدها انتشار اظهارات بی‌سابقه معاون حقوقی و پارلمانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نشان داد که اعضای سپاه در هر جایی که باشند از عضویت در سپاه استعفا نمی‌‌کنند.
محمدرضا یزدی، معاون سپاه پاسداران در گفتگو با یکی از نشریات راستگرای چاپ تهران تاکید کرده بود که اعضای سپاه حتی وقتی به عنوان مامور وارد نهادهای دیگر می‌شوند "نباید آداب سپاهی بودن" را از دست بدهند. او اضافه کرده بود: "اگر فرد شرایط را از دست بدهد، ما او را برمی‎گردانیم و در هیأت‎‎های عالی انضباطی به تخلفاتش رسیدگی کرده و ممکن است او را اخراج کنیم."
برنامه سپاه پاسداران برای ورود به نهادهای اجرایی و مجلس بر پایه اعتمادی است که رهبر جمهوری اسلامی به این نهاد دارد. چند سال پیش محمدعلی جعفری، فرمانده کل سپاه پاسداران اعلام کرد: "برای گذر از مرحله سوم انقلاب، باید پست‌های کلیدی نظام و سلسله‌مراتب نهادها و سازمان‌ها توسط نیروهای انقلاب و بسیجی اداره شود و گرنه در همین مرحله بازهم درجا می‌زنیم."
مجلس و سپاه
آمار دقیقی از تعداد اعضای سپاه پاسداران در مجلس نهم در دست نیست، اما بررسی سوابق منتشر شده تعدادی از آنان نشان می‌دهد که نزدیک به ۴۰ نفر از نمایندگان مجلس سابقه عضویت در سپاه پاسداران را داشته‌اند. تحقیقی که مهرزاد بروجردی در دانشگاه سیراکیوز انجام داده نشان می‌دهد که از مجلس اول تا نهم، به تدریج بر تعداد نمایندگان هم‌سو با سپاه و نهادهای امنیتی در مجلس افزوده شده و از تعداد روحانیون کاسته شده است.
البته تاثیر سپاه پاسداران در مجلس نهم محدود به انتخابات و تلاش برای ورود به مجلس نیست.
بعد از حمله به علی لاریجانی رئیس مجلس در بهمن سال ۱۳۹۱، مجلس کمیته‌ای برای بررسی ماجرا تشکیل داد و در گزارش نهایی این کمیته به "نقش سپاه پاسداران قم در این حادثه" اشاره شد. اسفند ۱۳۹۳ نیز به علی مطهری نماینده مجلس در شیراز حمله شد. آقای مطهری از حمله‌کنندگان که "گروه خودسر" نامیده می‌شدند شکایت کرد. مصطفی ترک‌همدانی، وکیل علی مطهری، چندی بعد در جریان رسیدگی به این پرونده گفت: "بعد از شکایت ما دلایلی مبنی بر این پیدا شده که افرادی خودسر منتسب به یک نهاد خاص در این ماجرا دخالت داشته‌اند." در نهایت احکام چند ماه حبس صادر شده برای حمله‌کنندگان به مطهری به صورت تعلیقی درآمد و در واقع هیچ حکمی اجرا نشد.
در میان مصوبات مجلس، شاید بتوان گفت تصمیم‌گیری درباره توافقنامه هسته‌ای ایران از مهم‌ترین مواردی بود که با مخالفت نمایندگان نزدیک به سپاه روبرو بود.
به نظر می‌رسد که کشمکش جدی سپاه پاسداران برای اثرگذاری در نهادهای حکومتی، از جمله مجلس و دولت همچنان ادامه خواهد داشت. از ماه‌ها پیش فرماندهان سپاه پاسداران درباره انتخابات مجلس دهم ابراز نگرانی کرده و به پیروی از رهبر ایران، درباره آنچه که نفوذ غرب و آمریکا در مجلس آینده می‌نامند، هشدار داده‌اند.
با توجه به تجربه‌های گذشته، بعضی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که سیاست سپاه پاسداران در قبال مجلس آینده همان چیزی باشد که در مقابل مجلس پیشین بود. مخالفان حضور سپاه در عرصه سیاسی نگران هستند که این نهاد، هم در روند رای‌گیری سهم داشته باشد و هم پس از تشکیل مجلس به دنبال کنترل و تاثیرگذاری بر آن باشد. اتفاقی که اگر روی دهد، بدعتی در فضای سیاسی ایران نخواهد بود.

* منبع: بی بی سی فارسی

**مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.