سجاد نیک آیین

بار دیگر ودر آستانۀ ماه محرم وبرگزاری مراسم عزاداری سرور وسالار شهیدان حضرت سید الشهداء صلوات الله وسلامه علیه هیاهوهای رسانه ای وفضاسازی های تبلیغاتی برعلیه آیین ها ومراسم مرتبط با محرم وعاشورا بالاگرفته است. هرچند وجود این هیاهوها وفضا سازی ها درسالهای اخیر به رویه ای عادی بدل شده است، اما آنچه نگارندۀ این سطور را به ویژه امسال به قلمفرسایی در این باب واداشته ارائۀ تحلیلی مبتنی بر واقعیتهای جاری جامعۀ ایرانی ومسئولیت نخبگان سیاسی، فرهنگی واجتماعی این مرز وبوم در داخل وخارج از کشور،در برخورد با مسألۀ عاشور وبویژه نمادهای عزاداری محرم است. این مسأله به ویژه برای اپوزیسیون جمهوری اسلامی که علی القاعده باید دغدغه همصدا کردن بخشهای گوناگون جامعه علیه وضعیت اسف بار کنونی کشور را داشته باشد، از اهمیتی دوچندان برخوردار است.
طی سالهای اخیر بخش قابل توجهی از اپوزسیون نظام جمهوری اسلامی بویژه بخشی از اپوزیسیون که در خارج از مرزهای ایران به سر می برد، با مشاهده وضعیت داخلی کشور به ویژه وضعیت جاری جامعه وعدم التزام روافزون بخشهای مهمی از جامعه به مناسک وظواهر مذهبی به این جمع بندی رسیده اند که این عدم التزام ضرورتاً به معنای بریدن جامعه از دین وباورهای دینی است. البته در این نکته شکی نیست که این بی اعتنایی ودر مواردی شکستن هنجارهای دینی مورد پذیرش حاکمیت تا حدود زیادی از تغییر درجۀ بارومندی افراد جامعه نشأت گرفته است، اما این بی اعتنایی به حجاب ویا خلوت بودن مساجد ونمازخانه های دانشگاهها واماکن عمومی ومسائلی از این دست تنها یک سوی ماجراست.
بسیاری از دوستان مخالف ومنتقد جمهوری اسلامی براین باورند که با توجه به سست شدن جایگاه دین در جامعۀ ایران اکنون بهترین فرصت برای ضربه زدن به دین وبرچیدن نهایی بساط دین از جامعۀ ایرانی است. در این مسیر نیز در دست ترین را نقد شعائر ومناسک وآیین های محرم یافته اند. از تشکیک در مشائل مختلف مرتبط با عزاداری گرفته تا حمله به اصل دین ومذهب در این روزها به اولویت بخش مهمی از منتقدان جمهوری اسلامی بدل می شود. عمده استدلال مدعیان هم آنستکه در سایه حمله به این مجالس وآیین ها محرم می توان یکی از مهمترین ابزارهای نظام یعنی هیأتهای مذهبی را بی اثر کرد. شاید طرح ادعای پیش رو برای بسیاری غریب به نظر برسد، اما حقیقت آنستکه همراهی ظاهری وبلکه کمک ظاهری حکومت به برگزاری این مراسم نه از سر باور وبلکه از سر تسلیم در برابر یک خواستۀ اجتماعی است. حکومت جمهوری اسلامی به سیاق دیگر دیکتاتوری ها جهان ما  همواره از تجمعهای حماسی که ممکن است از میان کوچکترین روزنه ای برای اصلاح گشوده شود، به شدت وحشت دارد. تلاش برای حکومتی کردن هیأتهای مذهبی وپرورش مداحان حکومتی وغیره هم طی این سالها با همین هدف انجام شده است. جمهوری اسلامی نه تنها علاقه ای به برگزاری باشکوه مراسم محرم عاشورا ندارد بلکه به دلیل تجربۀ انقلاب وچگونگی بهره برداری انقلابیون از فرصت محرم، به خوبی می داند، عاشورا ممکن است زمینه سازی تغییر دیگر شود. از این رو تعامل وکنترل مجالس حسینی را از ابتدا در دستور کار خود قرار داده است. از این منظر نقد دوستان وبلکه حملات بی امان دوستان اپوزیسیون به مراسم عاشورا ومحرم نه تنها با استقبال جامعه روبرو نخواهد شدف همچنان که طی این سالها نشد، بلکه احتمالاً همسو با حاکمیت یکی از دغدغه های دائمی حکومت را هدف قرار خواهد داد.
از سوی دیگر، روزها وشبهای ماه محرم، عزداری ومناسک مرتبط با آن، شبهای قدر همچنان حتی در میان غیرملتزمین به ظواهر شریعت از جایگاهی مهم برخوردار است. حضور دختران وپسرانی که یقیناً از نظر ظاهر وپوشش سنخیتی با حاضران همیشگی مجالس ومحافل مذهبی ندارند، بهترین گواه براین ماجراست. سخنان روشنکفران سکولار ونواندیشان دینی  ودیگر نظریه پردازان سیاسی واجتماعی ومحققان وغیره هم طی این سالها تنها تا همین جا وهمین روزها شنیده شده است. خوب یا بد، موافق یا مخالف، اما قدر مسلم تمامی این سالها این نکته را به خوبی اثبات کرده است که محرم و عاشورا به بخشی از هویت ملی ایرانیان بدل شده است. عموم ایرانیان حتی اگر حاکمان مذهبی کنونی را مقصر وضعیت اسفناک خود بدانند وحتی اگر بدبیناننه تر دین را در ایجاد وضعیت کنونی مقصر بدانند، اما برای کربلا، عاشورا وامام حسین سلام الله علیه حسابی جداگانه بازکرده اند وعلیرغم تمامی جنجالها حتی غیرمذهبی ترین جوان ایرانی هم حرمت خاص برای عاشورا ومحرم قائل است ودست کم ده روز اول ماه محرم را حرمت حریم دین را پاس می دارد. حضور گسترده جوانان از تمامی اقشار واصناف وطبقات اجتماعی در هیأتهای مذهبی مسأله ای است که به یقین باید اپوزیسیون ونخبگان منتقد جمهوری اسلامی را به تمییز وتدقیق در نقدهای خود وادارد.
تاختن به عاشورا ومحرم تنها به این دلیل که مناسکی مذهبی اند نه تنها از نظر سیاسی قابل توجیه نیست وحتی پژواکی در میان غیرمتدینین نخواهد یافت، همچنان تا کنون نیافته است، بکله مذهبیون جامعه را به تمامی نقدهای اپوزیسیون بدبین خواهد ساخت وعملاً آنها را سوار برقطار نظام خواهد کرد ودر دفاع تمام قد از نظام تشویق شان خواهد نمود. از سوی دیگر نظام هم علیرغم آنکه در برخورد با برخی از ظواهر عزاداری وسرکوب آنها از هیچ کوششی فروگذار نکرده است، اما با برجسته ساختن غفلتها ولجاجتهای دوستان منتقد در نهایت این نکته را در افکار واذهان توده های رسوخ خواهد داد که این جماعت منتقد برای سرکوب باورها واعتقادات شما مردمان آمده اند، پس با ما بمانید که حتی اگر دنیایتان تأمین نباشد، دست کم آخرت تان را تضمین می کنیم. این دامی است که متأسفانه هرساله گرفتارش می شویم، اما امسال برآن شدن تا پیش محرم درباره اش بنویسم، شاید علاج واقعه قبل از وقع شود.

* مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.