مرتضی کاظمیان با "آیت‌الله" شدن سیدابراهیم رییسی، او در فهرست گزینه‌های مطرح برای رهبری سوم در جمهوری اسلامی، خود را بیشتر تثبیت میکند. فهرستی که چندان مطول نیست و رییسی به‌گونه‌ای محسوس در حال افزایش شانس خود در آن است ابراهیم رییسی، عضو مجلس خبرگان رهبری است که دادستانی دادگاه ویژه روحانیت و تولیت آستان قدس رضوی را نیز با حکم رهبر جمهوری اسلامی برعهده دارد. به باور برخی ناظران، وی ازجمله گزینه‌های اصلی برای جانشینی آیت‌الله خامنه‌ای محسوب می‌شود. افزون بر پیشینه طولانی و کارنامه قابل توجه رییسی در نهادهای قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی، و فارغ از اعتمادی که رأس هرم نظام سیاسی به وی مبذول داشته و رابطه نزدیک رییسی با بیت رهبری و سپاه پاسداران، سیادت وی نیز عنصر مهمی است. اگرچه رییسی در نگاه نخست، جایگاه و عنوان معناداری در ساختار سیاسی قدرت ندارد اما به‌گونه‌ای مشهود در حال طرح مواضع سیاسی است و بخش مهمی از رسانه‌های حکومتی، دیدارها و دیدگاه‌های او را برجسته‌سازی می‌کنند. نکته مهم و اتفاق قابل تأمل جدید در مورد رییسی در هفته‌های اخیر رخ داده است. اظهارنظرهای او نه دیگر با عنوان «حجت‌الاسلام» که با پیشوند «آیت‌الله» منتشر می‌شود. رخدادی که دست‌کم درباره رییسی نمی‌تواند معمولی و فاقد اهمیت ارزیابی شود. چگونه حجت‌الاسلام، آیت‌الله شد رییسی عضو مجلس خبرگان است و مطابق قانون، یکی از شرایط انتخاب‌شوندگان این مجلس «اجتهاد» در حدی است كه «قدرت استنباط بعض مسائل فقهی را داشته باشد.» آیت‌الله خامنه‌ای در دو حکمی که برای رییسی صادر و وی را به عنوان دادستان دادگاه ویژه روحانیت و تولیت آستان قدس رضوی منصوب کرده، او را «حجت‌الاسلام» خوانده است (سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۴). تا چند هفته پیش نیز رسانه‌های رسمی در جمهوری اسلامی، به ندرت در انتشار اخبار مرتبط با رییسی از عنوانی جز «حجت‌الاسلام» استفاده می‌کردند. اما در هفته‌های اخیر و به‌ویژه از ابتدای مهرماه جاری، رییسی به‌شکل محسوسی با عنوان «آیت‌الله» معرفی می‌شود. خبرگزاری فارس ـ نزدیک به سپاه پاسداران ـ به نقل از «آیت‌الله» رییسی اعلام میکند که «نعمت ولایت فقیه بهترین نعمتی است که خداوند بر ملت ما ارزانی داشته است.» تسنیم ـ دیگر خبرگزاری نزدیک به سپاه پاسداران ـ نیز به نقل از «آیت‌الله» رییسی خبر می‌دهد که «در هیچ زمان و شرایطی نباید به دشمن اعتماد کرد. آنان به هیچ میثاقی پایبند نیستند؛ همچنان که امروز و پس از قضایای برجام، برای همگان آشکار شد که دشمن قابل اعتماد نیست.» ابراهیم رییسی، عضو مجلس خبرگان رهبری قابل تأمل‌تر آن‌که در روزهای گذشته، پایگاه اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی نیز دیگر رییسی را «حجت‌الاسلام» نمی‌داند و با عنوان «آیت‌الله» معرفی میکند. این مهم، به‌خصوص پس از اعلام خبر شروع کلاس‌های درس «خارج فقه آیت‌الله رییسی» به‌شکلی معنادار مشهود شده است. پیش‌تر (اول مهرماه جاری) سفر وی به خراسان جنوبی و حضورش در جلسه شورای اداری استان، با عنوان «سفر دو روزه آیت‌الله رییسی» خبررسانی شده بود. سایت شخصی رییسی نیز از ابتدای مهرماه جاری، وی را «آیت‌الله» خوانده است. اینستاگرام تولیت آستان قدس رضوی هم در روزهای اخیر وی را با عنوان «آیت‌الله رییسی» معرفی کرده است. حجت‌الاسلام یا آیت‌الله؛ تفاوت در چیست؟ لقب‌ها و عنوان‌هایی چون حجت‌الاسلام و آیت‌الله ـ به‌معنایی که اینک رایج است ـ پیشینه تاریخی زیادی ندارد (سابقه‌ای حدود یک قرن)؛ تفاوت عمده به رسیدن روحانی به مقام اجتهاد و بعدتر ادعای مرجعیت دینی مربوط می‌شود. زمانی (در قرن پنجم هجری) لقب «حجت‌الاسلام» برای امام محمد غزالی، فقیه نامدار شافعی مشهور شد. اما سال‌هاست که دیگر این عنوان، بسیاری روحانیان ـ به‌ویژه آن‌هایی را که دغدغه قدرت دارند ـ راضی نمی‌کند و در پی نیل به عنوان «آیت‌الله» هستند. این‌چنین، بسته به امکان‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای، و حتی مناسبات سیاسی، یک روحانی می‌تواند «آیت‌الله» خوانده و معرفی شود و دیگری حتی در خور لقب «حجت‌الاسلام» هم دانسته نشود. به‌عنوان نمونه، فقیه و مجتهد نامداری چون آیت‌الله منتظری به‌دلیل دیدگاه‌های انتقادی‌اش، دیری است که توسط تریبون‌های رسانه‌ای رسمی جمهوری اسلامی، گاه بدون هرگونه پسوند معرفی می‌شود. مورد دیگر علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی است؛ رسانه‌های نزدیک به وی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام را «آیت‌الله» معرفی می‌کنند، و رسانه‌های مخالف و منتقدش، این عضو مجلس خبرگان را حتی «حجت‌الاسلام» نمی‌خوانند. «آیت‌الله» رییسی در صف نامزدهای رهبری سوم با «آیت‌الله» شدن سیدابراهیم رییسی، او در فهرست گزینه‌های مطرح برای رهبری سوم در جمهوری اسلامی، خود را بیشتر تثبیت میکند. فهرستی که چندان مطول نیست و رییسی به‌گونه‌ای محسوس در حال افزایش شانس خود در آن است. او با تلاش برای بازخوانی اساسی‌ترین نقطه‌نظرات رأس هرم نظام سیاسی، می‌کوشد خود را در چشم و دل حامیان حکومت و رهبری، شاخص‌تر کند. چنین است که به‌عنوان نمونه، تاکید میکند: «الگوی غربی برای پیشرفت ما مناسب نیست»؛ نیز می‌افزاید: «مبنای انتخابات ما تکلیف‌مداری است، در جامعه دینی همه باید یک نظر داشته باشند. ولایت فقیه همان حکومت علی است و هیچ باید و نبایدی نباید برخلاف دین تصویب شود.» رییسی که به‌طور محسوسی حضور رسانه‌ای خود را افزایش داده، «استکبار جهانی» (توصیف رهبر جمهوری اسلامی از آمریکا) را «جاهلیت اتوکشیده مدرن» می‌خواند و حقوق بشر را «ابزار دستی برای تجاوز مستکبران به حقوق ملت‌ها» می‌داند. این درحالی است که پس از انتشار فایل صوتی سخنان آیت‌الله منتظری در دیدار با هیأت مسئول اعدام‌های سال ۱۳۶۷ که رییسی نیز یکی از اعضای آن بود، وی تاکنون از هرگونه اظهارنظر رسمی و مستقیم پرهیز کرده است. اما دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری ـ که رییسی معاونت آن و ریاست دفترش را برعهده دارد ـ با انتشار بیانیه‌ای علیه انتشار فایل صوتی مزبور واکنش تند نشان داد و آن را «نبش قبری چالش‌برانگیز»، اقدامی برای «تطهیر خائنان»، ناشی از «حقد و حسارت» به رهبر انقلاب، و با «اهداف شوم» دانست. این دست مناسبات و اظهارنظرهای سیاسی مانع از تلاش رییسی برای تعمیق رابطه‌اش با بخش سنتی حوزه علمیه نمی‌شود. از همین زاویه است که به‌عنوان نمونه، خود و حامیانش خبر دیدار وی با آیت‌الله وحید خراسانی را به‌شکلی برجسته تبلیغ می‌کنند. اگر رهبر کنونی جمهوری اسلامی از فردای فوت آیت‌الله خمینی و نشستن بر مسند رهبری نظام، یک‌شبه لقب «آیت‌الله» را به‌جای «حجت‌الاسلام» صاحب شد، رییسی از هم‌اینک عنوان «آیت‌الله» را با خود دارد؛ همچنان‌که هاشمی شاهرودی و صادق لاریجانی، دیگر گزینه‌های مطرح برای جانشینی رهبری نظام صاحب چنین لقبی هستند. مستقل از این نکته که بیماری آیت‌الله خامنه‌ای به چه میزان جدی است، «آیت‌الله» سیدابراهیم رییسی مستظهر به همراهی جریان امنیتی حاکم بر سپاه، همدلی بیت رهبری، و نزدیکی‌اش به تندروهای حوزه (ازجمله آیت‌الله علم‌الهدی، پدر همسرش)، خود را بیش از پیش و به‌مثابه یکی از گزینه‌های اصلی رهبری آتی در جمهوری اسلامی (در نبود رهبر کنونی) مطرح میکند.
* مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزومآً دیدگاه رسام نیستند.
تاريخ انتشار :
10/14/2016
