مجيد محمدی

در فصل انتخابات در جمهوری اسلامی نامزدهای خودی که می خواهند قدرت بیشتری در نظام پیدا کنند با یکدیگر به رقابت می پردازند تا بیعت افراد بیشتری را به دست بیاورند.
نامزدهای محتمل انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ ماه‌هاست دارند در سخنرانی‌های خود زمینه‌ی رقابت را فراهم می کنند. انتظار خامنه‌ای و دستگاه‌های امنیتی و تبلیغاتی و قضایی از آنها این است که مبانی نظام را در این رقابت‌ها به چالش نکشند. اشاره‌ی دادستان کل کشور به نامزدی احمدی نژاد به عنوان دمل چرکین ناشی از چالش رهبر جمهوری اسلامی و شورای نگهبان توسط رئیس دولت سابق است.
نامزدها برای رقابت و در عین حال تنظیم نوع مواجهه‌ خود با «نظام» (رهبر و نهادهای منصوب وی) راهبردهای متفاوتی را اتخاذ کرده‌اند. این راهبردها در انتخابات ۹۶ را به سه دسته‌ی عمده می توان تقسیم کرد:
کنترل روایت
دستگاه تبلیغات دولتی و حکومتی که مورد استفاده‌ نامزدها در سطوح مختلف قرار می گیرد در دوران انتخابات در پی کنترل روایت مشکلات موجود به سبک خود است. در سمت حکومت تنها به موضوعاتی در انتخابات پرداخته می شود که مد نظر خامنه‌ای است مثل اقتصاد مقاومتی، فتنه‌ غرب یا افتخار به مردمسالار بودن نظام. از همین جهت خبر ثبت نام احمدی نژاد که نادیده گرفتن توصیه‌ رهبر بود در اقدامی هماهنگ در روزنامه‌های همشهری،جام جم، کیهان و جوان درج نشد.
بخش خبر تلویزیون دولتی نیز در گزارش خود از نامزدی بقایی خبرنگار خودش را سانسور کرد و بخش کوتاهی از سوال خبرنگار از مسئول پخش یعنی «نگم بقایی رو» از دست سانسورچیان در رفت و پخش شد. ابراهیم رئیسی در پیامی که برای ورود به انتخابات صادر کرد کاملا در همین چارچوب کنترل شده سخن گفته است.
دستگاه تبلیغات دولتی خواه روزنامه‌های کاملا دولتی مثل ایران یا روزنامه‌های جریان طرفدار دولت و خواه صفحات مشاوران و معاونان مقامات در شبکه‌های اجتماعی مدام در کار کنترل روایت انتخابات بر اساس نیازهای دولت یعنی القای بهبود شرایط تحت مدیریت دولت و فاجعه بار بودن پیروزی رقبا بوده‌اند. سخنان روحانی و معاونان و وزرایش در پاسخ به انتقادات دیگر نامزدها کاملا در چارچوب روایی تبلیغات حکومتی است و حداکثر دولت قبل را به چالش می کشد.
حسام الدين آشنا در توئیت خود در واکنش به ثبت نام احمدی نژاد برای کنترل روایت و رسیدن به نتیجه‌ی دلخواه به سراغ موضوع اطاعت از رهبری می رود: "امیدوارم آقای احمدی نژاد پاسخ عدم تمکین به توصیه علنی رهبری را از مردم بگیرد نه از شورای محترم نگهبان."
بیان واقعیات
برخی از نامزدهای رقیب روحانی از انتقاد به روحانی و سیاست‌هایش فراتر رفته و واقعیات جامعه را بیان می کنند. این راهبرد در چارچوب نگاهی که خامنه‌ای و نهادهای امنیتی به تبلیغات و اطلاع رسانی دارند به «سیاه نمایی» مشهور است. یکی از این نامزدها که دو دوره نامزد شده (۸۴ و ۹۲) و موفقیتی در کسب کرسی ریاست جمهوری نداشته محمد باقر قالیباف است. او در مورد کارنامه‌ دولت روحانی (که فقط کارنامه‌ دولت وی و اصولا دوره‌ وی نیست) می گوید: «اگر امروز بگوییم درآمد ۶۰ درصد از مردم ما زیر حداقل درآمدی است که از سوی دولت مشخص شده حرف گزافی نگفته‌ایم.» (تسنیم ۱۴ فروردین ۱۳۹۶) یک دهه است کارشناسان اقتصادی و اجتماعی می گویند دو سوم مردم ایران زیر خط فقر نسبی زندگی می کنند و تا کنون هیچ مقام مسئولی این واقعیت را اعلام نکرده بود چون این واقعیت مایه‌ی شرم نظامی است که مدعی حکومت عدل و مردمسالاری است.
او در جای دیگر می گوید: «سونامی بیکاری فضای اجتماعی و اقتصادی کشور را تا سرحد فروپاشی تخریب کرده است.» (مهر ۲۴ فروردین ۱۳۹۶) کمتر مدیر جمهوری اسلامی به وضعیت فروپاشی اجتماعی در ایران اشاره کرده است.
نامزد دیگر، علیرضا زاکانی می گوید: «امروز تأمین اجتماعی در مرز ورشکستگی است و آینده میلیون‌ها ایرانی به خطر افتاده است.» (جماران ۲۵ فروردین ۱۳۹۶) او در جایی دیگر می گوید: «اکثریت بانکها ورشکست شده اند که آن را می خواهند تا بعد از انتخابات محرمانه نگاه دارند. هزار و ۸۰ هزار میلیارد تومان سپرده مردم در بانک‌هاست و به جای انجام وظیفه خود تبدیل به بنگاه‌های ناکارآمد تولید رانت شده اند." (مهر ۱۵ فروردین ۱۳۹۶)؛ او در جایی دیگر می گوید: "چرا دولت محترم، اعلام ورشکستی ۵ بانک از ۸ بانک دولتی و ۱۵ بانک از ۲۱ بانک خصوصی را به بعد از انتخابات موکول کرده است.» (کیهان ۲۷ فروردین ۱۳۹۶) شاهد این سخن هم این که بانک ملت در ۲۶ فروردین دهها میلیون‌ها تومان از حساب برخی افراد کسر کرد.در سنت رقابت‌های سیاسی در جمهوری اسلامی معمولا کسی سخن از ورشکستگی یک سازمان یا نهاد نمی گفت. روحانی بعد از انتخابات در آستانه‌ مذاکرات هسته‌ای از خالی بودن خزانه سخن گفت و عمل وی را گرا دادن به دشمن تعبیر کردند.
این نامزدها بعید است در مناظرات به همین شکل عمل کنند چون خامنه‌ای با این گونه سخنان در باره‌ی خسارات نظام و فجایع آن موافق نیست. مقامات مورد علاقه‌خامنه‌ای این گونه سخنان را باید در باره‌ی غرب بزنند و نه جمهوری اسلامی.
برهم زدن بازی
کاری که احمدی نژاد در وزارت کشور کرد یعنی بیرون کشیدن شناسنامه‌اش برای ثبت نام خود در حالی که همه انتظار داشتند او فقط برای پشتیبانی از بقایی آمده باشد نوعی برهم زدن بازی جاری در جمهوری اسلامی بود (از نگاه خامنه‌ای قرار نیست روسای جمهوری قبلی نامزد شوند) در حالی که دیگران دارند قواعد بازی "نظام" را رعایت می کنند (لینتون کرازبی استراتژیست سیاسی استرالیایی این کار را پرتاب کردن گربه‌ مرده به وسط سفره نام می دهد چون همگان را از موضوع اصلی منحرف می کند).
احمدی نژاد چون می بیند اکثر نامزدها در چارچوب کنترل روایت سخن گفته و در مورد موضوعات و سیاست‌های متوجه به مشکلات سخن نمی گویند و انتخابات چهره محور است یکباره سخن رهبر و خودش را نادیده گرفت تا همه در باره‌ی وی صحبت کنند. راهبرد بیان واقعیات (سیاه نمایی به تعبیر دستگاه تبلیغاتی حکومتی) نیز از سوی وی به کار گرفته نمی شود چون وی هشت سال رئیس قوه‌ی مجریه بوده و در این فجایع نقش داشته است. از جهت تغییر موضوع بحث و متوجه کردن دوربین‌ها و میکروفون‌ها به خود، احمدی نژاد تا حدود زیادی موفق بوده است. تقریبا کسی از میان چهره‌های سیاسی که هر روز حرف می زند و رسانه‌های بین المللی نبود که در مورد این رویداد سخنی نگوید و گزارش ندهد.
«نامزدهای روان پریش» و سیرک انتخابات
اما تصور عمومی از انتخابات و تبلیغات منتهی بدان در سطح جامعه چیز دیگری است. در هر دوره از انتخابات ریاست جمهوری صدها نفر ثبت نام می کنند، کسانی که به انتخابات تنها به منزله‌ یک نمایش کمدی، سیرک یا فرش قرمز برای جلوه نمایی می نگرند. اکثر ثبت نام کنندگان در وزارت کشور با همین رویکرد به ثبت نام اقدام می کنند.
یک ثبت نام کننده با ورود به محل سخنرانى ستاد انتخابات واقع در وزارت کشور به اجرای استند آپ کمدی پرداخت و خطاب به خبرنگاران گفت ماهیانه۲۵۱ هزار تومان یارانه مى دهد (مثل بقایی) و این کار را از طریق چاپ اسکناس توسط بانک مرکزى انجام مى دهد؛ او مى گوید به هر خانوار ایرانى چندین هکتار شوره زار مى دهد تا خیار بکارند و خیار شور کشت کنند. ثبت نام کننده‌ دیگر انبوهی از قفل‌های باز نشده را به همراه آورده بود.
نظام انتخابات ریاست جمهوری در ایران به گونه‌ای رقم خورده است که از کودکان پنج و شش و چهارده ساله تا عروس و داماد و زن و شوهر با هم، از مدعی پیامبری و خدایی تا طرفدار آزادی تریاک و دوقلوها و دو خواهر، و از لوطی و جاهل تا رزمی کاران و خوانندگان برای ثبت نام در انتخابات ریاست جمهوری به وزارت کشور می روند. ظاهرا ثبت نام کنندگان تصور سیرک یا بالماسکه را از این انتخابات دارند. در روزهای ثبت نام افرادی در اطراف ساختمان وزارت کشور بساط پهن می کنند و کسانی به تظلم خواهی شخصی می پردازند. اینها هم مثل احمدی نژاد خودشان را وسط سفره‌ی انتخابات می اندازند اما مثل احمدی نژاد جدی گرفته نمی شوند.
مقامات نظام از این وضعیت شرمنده‌اند: «این که از عده‌ای روان‌پریش، فیلم و عکس تهیه و در رسانه‌های داخلی و خارجی به عنوان نامزدهای انتخابات منتشر شود، هم توهین به مردم و هم تمسخر مردمسالاری است.» (الف ۲۴ فروردین ۱۳۹۶) مکارم شیرازی در واکنش به این پدیده بیانیه‌ای صادر کرده است: «شکایات زیادى از افراد متعدد از نقاط مختلف به ما رسیده که از وضع نابسامان ثبت نام انتخاب ریاست جمهورى بسیار نگران هستند و معتقدند عده‌اى ناآگاه و گروهى آگاهانه براى به سُخره کشیدن انتخابات ریاست جمهورى و ضربه زدن به نظام با نداشتن هیچگونه صلاحیتى براى نام‌نویسى شرکت کرده و حتى صف تشکیل مى‌دهند.» (الف ۲۴ فروردین ۱۳۹۶) برخی از مقامات و سایت‌های اینترنتی با مواجهه با سیرک فوق خواهان تغییر قانون انتخابات ریاست جمهوری در جهت محدود تر کردن شرایط ثبت نام شده‌اند.
مکارم و رضایی و دیگر مقامات جمهوری اسلامی متوجه نیستند که این نمایش کمدی یا سیرک دقیقا نتیجه‌ نظام انتخاباتی کشوری است که نظارت استصوابی نامزدهای غیر خودی و شایسته را رد می کند و نامزدهای خودی اصولا بر مبنای شایستگی به جمع تایید شدگان نمی پیوندند. وقتی احمدی نژاد نامزد شده و انتخاب می شود دیگر هر کسی تصور می کند که می تواند بر این کرسی بنشیند یا حداقل خودی بنمایاند.

* منبع: رادیو فردا

** مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدکاه رسام نیستند.