الهه وحدت خواه
این روزها شانزدهمین سالگرد درگذشت یکی از چهره های منحصر به فرد جهان اسلام در چند سدۀ اخیر است. چهره ای که هرچند در میانۀ آتش خانمانسوز افراط وانقلابی گری، صدایش گوشی برای شنیدن نیافت، اما جهدی مجتهدانه در بنای فقاهتی تمدن محور نمود. کوششی که وجه همتش نه استنباط واستخراج چندباره وبیحاصل آن حلال وحرامهای تکراری مضمور در هزارتوی رساله های عملیه، که برکشیدن فقاهتی فرهنگ محور از میانۀ خاکستر اجتهادِ سوخته در آتش مصلحت بود. همین قرائت “تمدن محور” هم بود وهست که از وی فقیهی “دغدغه مند” ساخت. سید محمد شیرازی که به شهادتِ معاصران[۱]، فقیهی بود که ایده هایش آنچنانکه باید در زمان حیاتش قدر نیافته و به همین قرار هم مجالی برای سپردن به طبخ وقوام نیافتند.او را می توان درشمارِ معدود اندیشمندان متأخر جهان اسلام تصنیف کرد که برخلاف هم صنفان وهم لباسان معمم اش نه تنها هیچگاه “آزمون وخطا” در عرصه اندیشه ورزی ونظریه پردازی را امر مذموم ونکوهیده نیافت بلکه نگاهی به سیر تکاملی ایده های وی در باب “امهات” و”محاور” مسائل سیاسی واجتماعی روز مسلمین، از تطبیق عملی وبه اجرا گذاردن این آزمون وخطای عملگرایانه در مقام نظریه پردازی حکایت دارد. بی باکی در بازنگریِ نظریات پیشین، تلاش مستمر برای صیقل دادن اندیشه های زنگار گرفته وپخته کردن ایده های خام در کوران حوادث وتجربیات روزگار در حقیقت متأثر از همان دغدغه مندی برای رسیدن “تمدن اسلامی” بود که ردپایش را پویایی نظریاتش می توان یافت. خطر کردن وعبور از اندیشۀ اولیه ولایت فقیه ودر نهایت رسیدن به اصالت آزادی وعدم خشونت در اندیشۀ فقیهی که براساس تصنیفهای رایج حوزوی در شمار فقیهان سنتی قرار می گرفت، بی باکی ای را میطلبید که البته برای او در زمان حیاتش هزینه ساز بود، اما این مجتهد سنتی،گویا این هزینه ها را سرمایه گذاری بلندمدتی برای نسلهای بعد قلمداد می کرده است. شجاعت وبی باکی که شاید در میان دیگر فقیهان تنها در میان دیگرانی همچون شیخ حسینعلی منتظری بتوان از آن نشان یافت. به نظر می رسد، بازشناسی دغدغه های این عالم جسور را می تواند به مثابه روزنه ای تازه برای شناخت یکی از مهمترین جریانهای اجتماعی وسیاسی معاصر شیعه باشد. ---------------------------------- [۱] آیت الله مرعشی نجفی در جایی او را فقیهی دانسته بود که قدرش را صدها سال دیگر خواهند شناخت.
*مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.
تاريخ انتشار :
7/1/2017
