مرتضى كاظمیان

پرونده انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ به پایان رسیده؛ روحانی پیروز شده و رقبا ناکام مانده‌اند. حکایت ابراهیم رئیسی، پرچمدار اصلی اصول‌گرایان در انتخابات اما با وجود شکست همچنان ـ و به‌شکلی معنادار ـ باقی است. حکایتی که به نظر می‌رسد با موضوع جانشینی رهبر دوم جمهوری اسلامی، و مطرح ساختن رئیسی به‌مثابه یک گزینه مناسب، بی‌ارتباط نیست.
مستقل از آنچه که سعید جلیلی، همراه ارشد رئیسی پس از نهایی‌شدن نتیجه انتخابات درباره تشکیل «دولت سایه» و حفظ پتانسیل حامیان ۱۶ میلیونی رئیسی ابراز کرده؛ هفته گذشته دو خبرگزاری امنیتی و وابسته به سپاه (فارس و تسنیم) مصاحبه‌ای مشترک با نامزد ناکام انتخابات انجام دادند؛ گفت‌وگویی که واجد مضامین مهمی بود. افزون بر این، و در ادامه حضور رسانه‌ای رئیسی و برجسته‌سازی وی، برخی رسانه‌های همسو با رئیسی، خبر و عکس دیدار رئیس ستاد کل نیروهای مسلح با تولیت آستان قدس رضوی را بازنشر کرده‌اند.
این رویداد‌ها از زاویه پروژه‌ها و چشم‌اندازهای باندهایی از قدرت، قابل صرف‌نظر کردن نیست.
رئیسی تنها گزینه مطرح برای جانشینی رهبر جمهوری اسلامی نیست؛ اما با اطمینان می‌توان گفت که او با وجود ناکامی در انتخابات ریاست جمهوری، همچنان یکی از گزینه‌های مطرح در این موضوع ـ از چشم باندهایی از قدرت ـ است.
دو خبرگزاری، یک مصاحبه مهم
چند هفته پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری، و هم‌ زمان با انتشار شایعاتی درباره ریاست محتمل رئیسی بر مجمع تشخیص مصلحت نظام، دو خبرگزاری وابسته به سپاه (تسنیم و فارس) در گفت‌وگویی مشترک، به تبلیغ مجدد رئیسی و بازنشر جدید‌ترین مواضع وی پرداختند.
مستقل از نفس انجام مصاحبه مشترک توسط این دو خبرگزاری ـ که اقدامی مهم و قابل‌ تأمل محسوب می‌شود ـ برخی پرسش‌های آن‌ها نیز واجد داوری و مضمونی معنادار است. ازجمله این‌که از رئیسی درباره ایجاد «دولت سایه» و «ساز و کار» آن می‌پرسند، و فرا‌تر از این، سؤال می‌شود: «قصد دارید که افراد مؤثر جریان اصول‌گرا را هم‌افزا کنید و زیر چ‌تر خود جمع کنید؟»
به بیان دیگر، حالا و از منظر دو خبرگزاری امنیتی‌های سپاه، رئیسی واجد این پتانسیل ارزیابی می‌شود که نیروهای مؤثر اردوگاه‌ اصول‌گرایی را «زیر چ‌تر خود» گردآورد.
صرف‌نظر از این نکته‌ها، رئیسی در این گفت‌وگو به ابراز انتقادهایی تند نسبت به سوگیری‌ها و دیدگاه‌های روحانی می‌پردازد. وی رئیس‌جمهور را متهم می‌کند به این‌که «تن‌ها راه بقاء را توجه به اراده بیگانگان می‌داند» و می‌کوشد «تفکر و روحیه انقلابی را به یأس، و انقلاب اسلامی را به موجودی حاشیه‌ای و هضم‌شده در نظم نوین جهانی» تبدیل کند.
افزون بر انتقادهای مجدد و مکرر رئیسی از روحانی، و تلاش وی برای توجیه و توضیح علل و دلایل شکست خود در انتخابات، نکته قابل‌تأمل دیگر در مصاحبه مزبور، ابراز توجه رئیسی به طبقه متوسط شهری است. وی همچنین بار دیگر می‌کوشد به توجیه دیدار خود با «امیر تتلو» خواننده جنجالی بپردازد.
در همین راستا، او «هراس‌زدایی از جامعه نسبت به جریان انقلابی» را «یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های آینده» توصیف می‌کند.
علاوه بر این‌ها، او ضمن تاکید بر ۱۶ میلیون رأی خود، می‌کوشد تصویری غیرجناحی از خود ارائه دهد، و ازجمله مدعی می‌شود: «من خود را خارج از این حلقه‌های تنگ و انحصاری (دسته‌بندی سیاسی) تعریف می‌کنم.»
صرف‌نظر از این‌که مواضع رئیسی چیست، واقعیت رخ‌داده در انتخابات ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶، کسب حدود ۳۸ درصد آرا توسط وی و حامیانش بود. پشتیبانانی که در حوزه سیاسی شامل طیف متکثری از اصول‌گرایان و نیز در حوزه اجتماعی شامل ناراضیان از اوضاع معیشتی و کارنامه دولت اعتدال‌گرا می‌شد.
مابه‌ازای این حمایت، نه فقط تکوین اقلیتی معنادار که سربرکشیدن رئیسی به‌مثابه «سید محرومان» و افزایش شهرت وی در جامعه شد. وضعی که به‌نظر می‌رسد برخی باندهای امنیتی حامی رئیسی را به تداوم حمایت از وی و تبلیغ دیدگاه‌هایش ترغیب می‌کند.
نزاع بر سر جانشینی رهبر جمهوری اسلامی، پیدا و پنهان آغاز شده و خود را در حوزه‌های مختلف مشهود می‌کند؛ اعمال فشارهای گوناگون علیه روحانی ـ که خود یکی از گزینه‌های مهم جانشینی محسوب می‌شود ـ از همین زاویه قابل ارزیابی است.
ادامه یک پروژه
مبتنی بر چنین ارزیابی‌هایی است که تبلیغات رسانه‌ای پشتیبانان رئیسی و تلاش باندهای حامی وی برای تداوم حضور سیاسی ـ اجتماعی وی قابل فهم می‌شود.
حامیان رئیسی در ساختار سیاسی قدرت نمی‌خواهند «سرمایه اجتماعی» سامان‌یافته در انتخابات گذشته و «چهره» برساخته را به‌سادگی فرونهند. این‌چنین، ضمن انعکاس اخبار دیدارهای رئیسی، مواضع وی بازنشر و برجسته می‌شود، و او نه در مقام یک نامزد شکست‌‌‌خورده در انتخابات که به‌عنوان یک چهره برجسته سیاسی همچنان مطرح می‌ماند.
به‎عنوان چند نمونه جدید و تنها در تیرماه جاری، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ دیدار با اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس، و اظهارنظر درباره مقوله‌هایی چون «امنیت ملی» و «مدافعان حرم» و «فعالیت‌های موشکی»؛
ـ دیدار با عمار حکیم، رئیس ائتلاف ملی عراق، و گفت‌وگو درباره مسائل منطقه؛
ـ دیدار با اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، و اظهارنظر درباره نسبت دولت و فرهنگ و توسعه و اقتصاد؛
ـ و آخرین خبر، دیدار با سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح.
این حجم از دیدار‌ها و بازتاب یافتن آن در رسانه‌ها نسبتی با جایگاه حقوقی «تولیت آستان قدس رضوی» ندارد. آنچه صاحب این عنوان (ابراهیم رئیسی) را در متن این دیدار‌ها و اخبار آن مطرح می‌کند، پروژه‌ای است که برای وی تعریف شده؛ پروژه‌ای که با انتخابات ریاست جمهوری پایان نیافته است.
رئیسی تنها گزینه مطرح برای جانشینی رهبر جمهوری اسلامی نیست؛ اما با اطمینان می‌توان گفت که او با وجود ناکامی در انتخابات ریاست جمهوری، همچنان یکی از گزینه‌های مطرح در این موضوع ـ از چشم باندهایی از قدرت ـ است.
از یاد نباید برد که نامزدی رئیسی در انتخابات و همراهی طیف متنوعی از اصول‌گرایان با وی، شناخته‌شدگی و جایگاهی متفاوت با چند ماه قبل برایش فراهم آورده است.
هرچند که از زاویه‌ای دیگر، نامزدی وی در انتخابات گذشته، باب انتقادهای تند علیه وی را در زمینه‌های مختلف (از کشتار گروهی مخالفان در سال ۱۳۶۷ تا نشست تبلیغاتی‌اش با تتلو) گشود، و اکثریت جامعه را نسبت به پیشینه و دیدگاه‌های وی حساس کرد.
اگرچه پیروزی روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ ضربه‌ای جدی به پروژه باندهای امنیتی حامی رئیسی وارد کرد، اما شواهد نشان می‌دهد که حکایت نامزد ناکام اصول‌گرایان همچنان باقی است.
نزاع بر سر جانشینی رهبر جمهوری اسلامی، پیدا و پنهان آغاز شده و خود را در حوزه‌های مختلف مشهود می‌کند؛ اعمال فشارهای گوناگون علیه روحانی ـ که خود یکی از گزینه‌های مهم جانشینی محسوب می‌شود ـ از همین زاویه قابل ارزیابی است.

* مقالات ومصاحبه های مندرج در سایت لزوماً دیدگاه رسام نیستند.

** منبع: رادیو فردا